PREPARATET OFTALMOLOGJIKE

Preparatet ofalmologjike mund të jenë në formë të: pikave, pomadave për sy, losioneve, tabletave ose injekcioneve, varësisht se për çfarë trajtimi do të vendosim. Shumica e infeksioneve sipërfaqësore të syrit mund të trajtohen me anën e mjekimit lokal. Por, kur kemi urgjenca mjekësore, siç është endophtalmiti, nevojitet edhe përdorimi parenteral, subkonjuktival ose intraokular i antibiotikëve. Infeksionet e shkaktuara nga viruset Herpes simplex dhe ulcerat dendritike korneale, mund të mjekohen me aciklovir. Kortikosteroidet që përdoren në patologjitë oftalmologjike mund të jenë për mjekim lokal dhe për përdorim sistemik. Kortikosteroidet lokale dhe ato sistemike përdoren për mjekimin e uveitit dhe skleritit. Ato përdoren edhe për të pakësuar inflamacionin postoperativ që shfaqet pas ndërhyrjeve kirurgjike në sy. Te patologjitë oftalmologjike përdoren edhe antimuskarinikët, të cilët e bëjnë zgjerimin e pupillës dhe paralizojnë muskujt ciliarë, si dhe barnat kundër glaukomës. Glaukoma mjekohet duke pëdorur pika në sy që përmbajnë beta bllokues, miotikë ose adrenalinë dhe   guanetidinë.

11.2 ANTIMIKROBIKËT

ACIKLOVIRI

Indikacionet:

Për mjekimin lokal të infeksioneve nga Herpes simpleks.

Kundërindikacionet:

Pacientët me tejndjeshmëri ndaj barit.

Veprimet anësore:

Djegie të lehta dhe kalimtare, menjëherë pas përdorimit të pomadës, blefarit, konjuktivit.

Dozimi dhe mënyra e përdorimit:

5 herë në ditë, çdo 4 orë, në sasi të vogla, mbrenda pjesës së poshtme të qesës konjunktivale duke mos e përdorur natën, të paktën tri ditë.

Format farmaceutike dhe dozat:

Pomadë për sy: 3.5%

Pomadë për lëkurë: 5%

GENTAMICINA

Indikacionet:

Te infeksionet e syrit të shkaktuara nga mikroorganizmat gram-negativ dhe gram-pozitiv.

Kundërindikacionet:

Pacientët me tejndjeshmëri ndaj barit si dhe ndaj antibiotikëve të tjerë aminoglukozidë.

Veprimet anësore:

Gentamicina tolerohet mirë kur përdoret lokalisht.

Dozimi:

1-2 pika 3 deri 8 herë, në ditë në syrin e sëmurë.

Format farmaceutike dhe dozat:

Pika për sy dhe vesh: 0,3%

Pika për sy: 0,5%

KLORAMFENIKOLI

Indikacionet:

Mjekim antibakterial lokal të infeksioneve sipërfaqësore të syrit.

Kundërindikacionet:

Pacientët me ndjeshmëri ndaj barit dhe përbërësve të tjerë të përgatesës.

Veprimet anësore:

Djegie, kruarje, dermatit. Janë konstatuar edhe disa raste me efekte të padëshirueshme hematologjike të rëndësishme si deprimimi i palcës ashtrore, anemi aplastike dhe vdekje.

Dozimi:

1-2 pika në sy të sëmurë apo pomada për sy në sasi të vogla mbrenda qeses së poshtme konjunktivale deri 6 herë në ditë ose në rast nevoje edhe më shumë. Me përmirësimin e gjendjes shpeshtësia e aplikimit ulet gradualisht.

Format farmaceutike dhe dozat:

Pomadë për sy: 1%

Pika për sy: 0,5%.

TETRACIKLINA

Indikacionet:

Infeksionet sipërfaqësore të syrit të shkaktuar nga mikroorganizmat, të ndjeshëm ndaj tetraciklinës.

Kundërindikacionet:

Pacientët me tejndjeshmëri ndaj barit dhe përbërësve të tjerë të përgatesës.

Veprimet anësore:

Reakcion alergjik, iritim, djegie, kruarje dhe dermatit.

Dozimi dhe mënyra e përdorimit:

Pomada vendoset në  sy të sëmurë deri në 3 herë në ditë.

Format farmaceutike:

Pomadë për sy: 1%

11.3 KORTIKOSTEROIDET DHE PËRGATESAT TJERA ANTIINFLAMATORE

PREDNIZOLONI

Indikacionet:

Për mjekimin afatshkurtër të gjendjes inflamatore të syrit që reagojnë ndaj steroideve dhe vetëm pasi të jenë përjashtuar infeksionet bakteriale, virale dhe mikotike.

Kundërindikacionet:

Te pacientët me tejndjeshmëri ndaj barit; infeksionet bakteriale, virale, mikotike, tuberkulare ose purulente të syrit; glaukomë dhe keratit herpetik.

Veprimet anësore:

Iritim, djegie, kruarje, dermatit; rritje e presionit intraokular; dëmtim i nervit optik; dobësimi i të pamurit dhe defekte të fushës së të pamurit. Përdorimi i gjatë mund të shkaktojë formimin e katarakteve subkapsullare posteriore.

Dozimi dhe mënyra e përdorimit:

1-2 pika në të dy sytë deri 6 herë në ditë, në rast nevoje edhe më shumë.

Format farmaceutike:

Pika për sy: 0,5%, 1%

11.4 MIDRIATIKËT DHE CIKLOPLEGJIKËT

Midriatikët

Mekanizmi i veprimit:

Irisi posedon dy tipe të muskulaturës së lëmuar: radiale dhe cirkulare. Fibrat e rradhitura në mënyrë radiale (dilatatori i pupilës) janë të inervuara nga simpatikusi, dhe kur stimulohen, shkaktojnë kontrakcion të muskulaturës së lëmuar radiale duke bërë dilatimin (midriazën). Muskulatura e rradhitur në formë cirkulare (konstriktori i pupilës) është e inervuar nga parasimpatikusi dhe kur stimulohet me agonistë kolinergjikë shkakton miozë.

Fenilefrina është agjent direkt simpatik, ndërsa hidroksiamfetamina është agjent indirekt që shkakton lirimin e noradrenalinës së deponuar. Midriatikët cikloplegjik ushtrojnë veprimin e tyre përmes bllokimit të receptorëve kolinergjik. Bllokada e receptorëve kolinergjik në sy lejon shkaktimin e midriazës nga ana e sistemit jokompetitiv simpatik. Midriatikët cikloplegjikë poashtu shkaktojnë relaksimin e trupit ciliar. Ky efekt është i përdorshëm tek pacientët me uveit (inflamacion i shtresës së pigmentuar të syrit).

Efekti në shtypjen intraokulare ndryshon tek dy tipet kryesore të midriatikëve. Midriatikët vazokonstriktorë rëndom  zbresin shtypjen intraokulare, por tek pacientët me glaukomë kënd-hapur mund të ndodhë rritja e shtypjes intraokulare. Për të evituar mundësinë e induktimit të  një ataku akut të mbylljes së këndit, midriatikët nuk do te duhej të përdoren tek pacientët me glaukomë kënd-ngushtë të comora anterior e që më parë nuk kanë qenë të nënshtruar iridotomisë. Tropikamidi, një cikloplegjik, ka efekt kohëshkurtër të veprimit dhe rreziku i shkaktimit të rritjes së shtypjes intraokulare gjatë përdorimit të tij është më i vogël se sa gjatë përdorimit të agjentëve tjerë cikloplegjikë.

ATROPINA

Indikacionet:

Pasi ka veprim të zgjatur antikolinergjik, përdoret për të shkaktuar cikloplegji dhe midriazë.  Indikohet për refraksion cikloplegjik, veçanërisht në përcaktimin e refraksionit tek fëmijët nën 6 vjeç dhe tek fëmijët me strabizëm konvergjent. Përdoret edhe tek iriti dhe uveiti me qëllim të imobilizimit të muskulit ciliar dhe irisit.

Veprimet anësore:

Rritja e presionit intraokular, djegie kalimtare dhe ndjeshmëri ndaj dritës. Përdorimi i gjatë mund të shkaktojë irritim lokal, hiperemi, edemë, konjuktivit si dhe efekte anësore sistemike si: skuqje fytyre, tharje goje, tharje lëkure, bradikardi që pasohet me tahikardi, palpitacion, aritmi si dhe konstipacion.

Dozimi dhe mënyra e përdorimit:

Për refraksion: të rriturit dhe të moshuarit, nga 1 pikë në të dy sytë 2 herë në ditë, 1 ose dy ditë para ekzaminimit. Fëmijët: 1 pikë 2 herë, 1 deri 3 ditë para ekzaminimit dhe 1 orë para ekzaminimit. Për uveit: të rriturit, 1 deri 2 pika rëndom 4 herë në ditë. Fëmijët: 1 pikë deri 3 herë në ditë. Nuk duhet përdorur gjatë 3 muajve të parë të jetës.

Format farmaceutike dhe dozat:

Pika për sy: 0,5%, 1%, 1,5%, 2%.

HOMATROPINA

Indikacionet:

Si midriatik dhe cikloplegjik.

Kundërindikacionet:

Pacientët me tejndjeshmëri ndaj atropinës dhe përbërësve të tjerë të përgatesës; glaukoma dhe prirja për glaukomë.

Veprimet anësore:

Rritja e presionit intraokular, djegie kalimtare dhe ndjeshmëri ndaj dritës.

Dozimi dhe mënyra e përdorimit:

Nga 1 pikë në të dy sytë.

Format farmaceutike:

Pika për sy: 0,5%, 1%, 1,5%, 2%, 3%.

TROPIKAMIDI

Indikacionet:

Midriatik i veprimit të shkurtër që lehtëson ekzaminimin e fundusit të syrit.

Vërejtje të posaçme:

Irisët me pigmentim të mbyllët janë më rezistent ndaj dilatimit të bebzës kështu që duhet kujdes i shtuar që të mos vijë deri tek mbidozimi. Midriaza mund të precipitojë glaukomën akute këndngushtë në një numër të vogël pacientësh, rëndom tek më të vjetrit se 60 vjeç dhe tek hipermetropikët (largpamësit) të cilët janë të predisponuar për shkak të dhomzës së përparme të cekët.

Veprimet anësore:

Efektet anësore të midriatikëve dhe cikloplegjikëve përfshijnë thumbim kalimtar dhe rritje të shtypjes intraokulare; në përdorim të zgjatur mund të shfaqet iritim lokal, hiperemi, edemë dhe konjunktivit. Dermatiti kontakt (konjunktiviti) nuk është i parëndomtë me përdorim të barnave muskarinike midriatike.

Dozimi:

Për shkaktim të midriazës 1-2 pika të tretësirës 0.5%-she instilohen 15 deri 20 minuta para ekzaminimit të syve. Për shkaktimin e cikloplegjisë janë të nevojshme 1-2 pika të tretësirës 1%, të cilat përsëriten mbas 5 minutave; pika shtesë mund të jenë të nevojshme mbas 20 deri 30 minutash për të prolonguar efektin. 

Forma farmaceutike dhe doza:

Tretësirë për sy: Tropikamid 0,5% 5 mL

Tretësirë për sy: Tropikamid 1% 5 mL

Tretësirë për një përdorim: Tropikamid 0,5% 0,5 mL dhe 1% 0,5 mL

11.5 TRAJTIMI I GLAUKOMËS

Inhibuesit e acetilkolinesterazës

Mekanizmi i veprimit:

Inhibuesit e acetilkolinesterazës konkurojnë me acetilkolinën për vendin e saj lidhës në acetilkolinesterazë. Këto barna veprojnë primarisht në sinapsat muskarinike  kolinergjike dhe në SNQ, duke ushtruar efekt më të vogël në kontakte mioneurale kur adminisrohen në doza më të vogla. Në doza më të mëdha inhibuesit e acetilkolinesterazës ushtrojnë disa veprime që s’kanë të bëjnë me inhibicion të acetilkolinesterazës. Inhibuesit e acetilkolinesterazës mund të veprojnë në lidhjen mioneurale dhe të shkaktojnë bllok depolarizues. Ata poashtu mund të shkaktojnë bllokim direkt brenda ganglioneve autonome dhe në mënyrë direkte të potencojnë depresionin e SNQ si dhe shkaktojnë miozë duke stimuluar receptorët kolinergjik në sy. Këto barna zvogëlojnë shtypjen intraokulare kryesisht duke induktuar kontrakcionin e muskujve ciliarë, gjë që shkakton zgjerimin e rrjetës trabekulare dhe si pasojë, jashtërrjedhjen e rritur të humor aqueous.

Agjentët parasimpatomimetik me veprim direkt ushtrojnë efektin e tyre antiglaukomatoz përmes stimulimit të receptorëve  të acetilkolinës të tipit muskarinik. Këta agjentë bëjnë konstrikcionin e pupillës dhe stimulojnë muskulin ciliar i cili hap rrjetën trabekulare dhe lejon rrjedhën e shtuar të humor aqueous. Simpatomimetikët shkaktojnë dekongjestion konjunktival që është pasojë e vazokonstrikcionit, midriazë (të përkohshme) dhe rrjedhën e rritur të humor aqueous.

Bllokuesit beta adrenergjik

Bllokuesit beta adrenergjik reduktojnë shtypjen intraokulare primarisht duke zvogëluar prodhimin e humor aqueous e poashtu mund të intensifikojnë eliminimin e tij ( ky veprim nuk është shumë i shprehur).

Inhibuesit e karboanhidrazës

Inhibuesit e karboanhidrazës reduktojnë shkallën e prodhimit të humor aqueous duke inhibuar karboanhidrazën në epitelin ciliar.

Analogët e prostaglandinave në glaukomën kënd hapur

Gradualisht analogët e prostaglandinës po i zëvendësojnë beta-bllokuesit si preferencë e parë në trajtimin e Glaukomës kronike të këndit te hapur.

Përveç arsyes që analogët e prostaglandinës janë treguar të jenë më efektiv në uljen dhe mirëmbajtjen më afatgjate të presionit intraokular, ata poashtu e kanë përparësinë e administrimit një herë në ditë.

Efikasiteti i analogëve te prostaglandinës është i ngjashëm edhepse ata janë të ndryshëm në pikëpamje strukturale. Nëse nuk arrihet efekti i dëshiruar me një agjent atëherë një tjetër mund të provohet.

Analogët e prostaglandinës janë efektiv si monoterapi por kombinimet e tyre me pika tjera për glaukomë janë në dispozicion dhe kanë për qëllim arritjen e efektit shtesë.

Megjithatë, vlerësimi i duhur i pacientit duhet të bëhet me kujdes para  çfarëdo ndryshimi eventual të terapisë, duke përfshirë kombinimet.

Nëse pacientët janë në terapi të kombinuar, atëherë ata duhet të këshillohen që administrimi i pikave të bëhet në pauzë prej 5 minutash ndërmjet.

Pigmentimi i irisit dhe trashja e qerpikëve është një gjë e rëndësishme që duhet të monitorohet tek pacientët që shfrytëzojnë analogët e prostaglandinës, edhepse ky pigmentim nuk ka ndikim në efikasitetin e pikave.

Mekanizmi i veprimit:

Analog selektiv të prostaglandinës (PF_2α ) me ç’rast reduktohet  presioni intraokular me anën e rritjes së largimit uveoskleral te humor aqeous. Bimatoprosti është analog i prostamidës, substancë kjo e zbuluar rishtazi dhe prodhimi i saj ka të bëjë me COX-2.

Indikacioni: Glaukoma, hipertension intraokular

Kundërindikacionet:

Alergji ndaj  analogëve te prostaglandinës

Inflamacion aktiv intraokular

Kujdes i veçantë:

Afakia, pseudoafakia, histori rreziku ndaj edemës makulare – rrezik i shtuar për zhvillimin e edemës makulare.  

Histori e inflamacionit intraokular – kërkohet monitorim i kujdesshëm.

Nuk rekomandohen për persona nën 18 vjeç.

Laktacioni & Shtatzania

Të dhënat momentale për shfrytëzim gjatë shtatzanisë dhe laktacionit janë të pa-kompletuara për çfarë arsye edhe duhet të shmangen. Latanoprosti mund të shfrytëzohet gjate laktacionit, por me kujdes të veçantë.

Efektet anësore (gjenerale të grupit):

Pigmentim gradual dhe ireversibil i irisit, posaçërisht tek ngjyrat e përziera p.sh.: kaltër/kafe gjelbër/kafe, por në disa raste edhe në sytë ngjyrë kafe, si dhe gjatë trajtimit të vetëm njërit sy; zgjatje dhe trashje e qerpikëve, hiperemi e konjunktivës, iritim okular  si pasojë e klorurit të benzalkonit të përfshirë në formulim si konservans. Poashtu, blefarit, dhimbje syri, kruarje syri, djegie dhe tharje syri.

Efektet anësore sistemike janë të rralla pasi që koncentrimi sistemik i tyre është shumë i ulët, posaçërisht nëse administrimi i pikave bëhet në mënyrë korrekte. (p.sh. aplikimi i butë i presionit në kanalthin e lotëve me qëllim të mbajtjes së ilaçit të lokalizuar sy).

Efekte anësore specifike:

Bimatoprosti: keratit sipërfaqësor, edemë konjunktivale, kokëdhimbje, dhe në raste të rralla iritis.

Latanoprosti: shije të idhët, erozion epitelial i kornesë. Rrallë herë mund të shkaktohet uveiti anterior, astma dhe rishfaqja e herpes simplex.

Travaprost: keratit, fotofobi, iritis, kokëdhimbje. Rrallë herë bradikardi, rinit.

Dozimi: 1 pikë në sy, një herë në ditë (e preferueshme natën, për rezultat optimal)

Format farmaceutike: Bimatoprost (pika për sy 0.03%), Latanoprost (pika për sy 0.005%), Travaprost (pika për sy 0.004%).

ACETAZOLAMIDI

Indikacionet:

Te glaukomat e thjeshta kronike apo me kënd të hapur; glaukoma sekondare; edemave kardiake, epilepsisë bashkë me antikonvulzivë të tjerë.

Kundërindikacionet:

Te pacientët me tejndjeshmëri ndaj barit; te çrregullimet e theksuara të veshkeve dhe mëlqisë; në insuficiencën e gjëndrrave mbiveshkore dhe në acidozën hiperkloremike; përdorimi i gjatë është i kontraindikuar edhe te glaukoma kongjestive kronike këndngushtë.

Veprimet anësore:

Parestezi, anoreksi, ndryshime të ndjenjës së të shijuarit; poliuri, polidipsi, mbërdhezje, etje, dhembje koke, marramendje, lodhje, iritabilitet, konfuzion, përgjumje. Në raste të rralla fotosensibilitet, acidozë, miopi kalimtare (duhet ulur doza), ethe, agranulocitozë, trombocitopeni, leukopeni, anemi aplastike, ekzantema, anafilaksi, kristaluri, formim kalkulash, kolika renale dhe uretrale, dëmtime renale, urtikarie, hematuri, glukozuri, insuficiencë hepatike, paralizë dhe konvulzione.

Dozimi:

Në glaukomë: 250-1000 mg në ditë, në doza të ndara. Në edemë kardiake: doza fillestare për të shkaktuar diurezë është 250-375 mg, 1 herë në ditë në mëngjes ose 250-375 mg 2 herë në ditë, e pastaj një ditë po dhe një ditë jo. Në epilepsi: të rriturit, 250-1000 mg në ditë, në doza të ndara. Fëmijët: 8-10 mg/kg, në ditë, në doza të ndara; nuk duhet tejkaluar doza prej 750 mg në ditë.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 250 mg.

PILOKARPINA

Indikacionet:

Glaukoma e thjeshtë kronike këndhapur dhe te glaukoma akute këndngushtë.

Kundërindikacionet:

Pacientët me tejndjeshmëri ndaj barit; iriti akut; uveit anterior dhe tek disa forma të glaukomës sekondare.

Veprimet anësore:

Djegie, kruarje, dhembje, spazmë ciliare; kongjestion konjuktival vaskular, duke përfshirë miopinë, senzibilizimin e qepallave dhe konjuktivës; ulje e mprehtësisë së të pamurit; rritje e bllokut pupilar; hemoragji vitreoze; dhembje koke. Si efekte të rralla anësore sistematike mund të përmenden: hipertension, tahikardi, spazma bronkiale, edemë pulmonare, shtim i sekrecionit të pshtymës, djersitje, mundim, vjellje, diarre dhe lotim.

Dozimi dhe mënyra e përdorimit:

Nga 1 ose 2 pika në ditë në sy, deri 4 herë në ditë apo sipas këshillës së oftalmologut.

Format farmaceutike:

Pika për sy: 0,5%, 1%, 2%, 3%, 4%.

TIMOLOLI

Indikacionet:

Për uljen e presionit intraokular të rritur, si te pacientët me hipertension të syrit ashtu edhe te ata me glaukomë kronike me kënd të hapur. Te glaukoma e fëmijëve që nuk mjekohet mirë nga barnat e tjerë kundër glaukomës, si medikacion shoqërues.

Kundërindikacionet:

Te pacientët me tejndjeshmëri ndaj barit, astmë bronkiale, bronkopneumoni kronike obstruktive, bradikardi sinusale, bllok atrioventrikular i shkallës së dytë ose të tretë, dekompensim i theksuar i zemrës, shok kardiogjen.

Veprimet anësore:

Të njëjtat efekte të padëshirueshme që ndeshen gjatë përdorimit të beta-bllokuesve.

Dozimi dhe mënyra e përdorimit:

Të rriturit: fillohet me 1 pikë tretësirë 0,25% 2 herë në ditë në syrin e sëmurë. Doza mund të rritet në rast nevoje duke përdorur 1 pikë 0,5% 2 herë në ditë, në syrin e sëmurë. Fëmijët: si dozë fillestare këshillohet 1 pikë 0,25% çdo 12 orë, në syrin e sëmurë, si plotësim i mjekimit kundër glaukomës. Doza mund të rritet në rast nevoje 0,5%, çdo 12 orë, në syrin e sëmurë.  

Format farmaceutike:

Pika për sy: 0,25%, 0,5%

11.6 ANESTETIKËT LOKAL

AMETOKAINA

Indikacionet:

Anestetik lokal.

Kundërindikacionet:

Te pacientët me tejndjeshmëri ndaj barit; pacientët që mjekohen më sulfonamide; fëmijët e lindur para kohe.

Veprimet anësore:

Dermatit, djegie kalimtare, nga përdorimi i gjatë mund të dëmtohet kornea.

Dozimi dhe mënyra e përdorimit:

Në syrin që do të anestezohet, pikohet 1 pikë ose sipas udhëzimit të oftalmologut.

Format farmaceutike:

Pika për sy: 1%.