Sistemi nervor qendror

Benzodiazepinet veprojnë në regjionin limbik, talamik dhe hipotalamik të SNQ dhe mund të shkaktojnë sedacion, hipnozë, relaksim muskular dhe aktivitet antikonvulziv. Të dhënat më të reja tregojnë se benzodiazepinët ushtrojnë veprimin e vet përmes ndikimit në kompleksin GABA-benzodiazepin receptor. GABA është një neurotransmetues inhibitor që realizon efektet e veta në nëntipet specifike receptore GABA-A dhe GABA-B. GABA-A është nëntipi receptor primar në SNQ dhe mendohet se është i përfshirë në veprimin e anksiolitikëve dhe sedativëve.

Mendohet se nëntipet specifike receptore të benzodiazepineve janë të bashkuara me GABA-A receptorët. Në SNQ dhe inde të tjera janë të lokalizuara tri tipe të benzodiazepin (BNZ) receptorëve : BNZ ₁ receptorët janë të lokalizuar në cerebellum dhe në korteksin cerebral, BNZ ₂ receptorët gjenden në korteksin cerebral dhe palcën e kurrizit, ndërsa BNZ ₃ receptorët janë të vendosur në indet periferike. Aktivizimi i BNZ ₁ receptorëve mendohet se ndërmjetëson gjumin, kurse BNZ₂ receptorët kanë ndikim në relaksimin muskular, aktivitetin antikonvulziv, koordinimin motorik dhe memorie. Benzodiazepinet lidhen në mënyrë joselektive për BNZ₁dhe BNZ ₂receptorë gjë që zmadhon efektet e GABA. Për dallim prej barbiturateve të cilat intensifikojnë GABA përgjegjjet duke e rritur kohëzgjatjen e hapjes së kanaleve të klorureve, benzodiazepinet intensifikojnë efektet e GABA duke rritur afinitetin e GABA për GABA receptorë. Lidhja për GABA rezulton me hapjen e kanaleve të klorureve që shkakton pastaj hiperpolarizim të membranës qelizore gjë që parandalon ekscitimin e mëtutjeshëm të qelizës.

Një rezultat i vlefshëm dhe interesant që është arritur gjatë tentimeve për sqarimin e veprimeve farmakologjike të benzodiazepineve është përfitimi i antagonistit specifik të benzodiazepineve- flumazenilit.

Anksiolitikët

ALPRAZOLAMI

Indikacionet:

Anksioziteti.

Kundërindikacionet:

I kontraindikuar tek pacientët me tejndjeshmëri në bar dhe tek glaukoma akute.

Veprimet anësore:

Konfuzion dhe ataksi, mund të paraqitet amnezioni, varshmëria, rritja e agresionit, kokëdhembja, vertigo, hipertension, ndryshime në salivacion, çrregullime gastrointestinale, çrregullime vizuale, tremor, disartri, çrregullime të libidos, retencion urinar, reakcione të lëkurës.

Dozimi :

250-500 mcg 3 herë në ditë. Sipas nevojës mund të rritet deri në total 3 mg në ditë por nuk rekomandohet te fëmijët.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 0.25mg, 0.5mg, 1mg, 2mg

Solucion oral: 0.5mg/5mL, 1mg/mL

BROMAZEPAMI

Indikacionet:.

Tek çrregullimet emocionale dhe psikosomatike.

Kundërindikacionet:

I kontraindikuar tek pacientët me tejndjeshmëri, në komë, tek intoksikacioni me alkool dhe tek fëmijët nën 1-6 muaj.

Veprimet anësore:

Përgjumje, të folur të turbullt, tremor, amnezion kalimtar, lodhje, ataksi, insomni, halucinacione, hipotension, kolaps kardiovaskular, bradikardi, nistagmus, diplopi, pështirosje, konstipacion, retencion urinar, depresion respirator.

Dozimi:

Të rriturit: 10mg, 3 herë në ditë, sipas nevojës doza mund të rritet në 60-100 mg në ditë në doza të ndara. Nuk rekomandohet tek fëmijët.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 1.5mg, 3.5mg, 6mg

Kapsulla: 3mg

DIAZEPAMI

Indikacionet:

Në trajtimin e gjendjeve anksioze ose pagjumësisë; status epilepticus; konvulzione febrile; qetësim preoperativ; simptome të alkoholizmit.

Vërejtje të posaçme:

Insuficiencë respiratore; miastenia gravis; pacientët me nivel të ulur të albuminave; çrregullim të funksionit të mëlqisë; për shkak të biotransformimit të ngadalshëm nuk preferohet si bar i zgjedhur te të moshuarit.

Kundërindikacionet:

Depresion respirator; insuficiencë hepatike e theksuar; glaukomë këndmbyllur.

Veprimet anësore:

Bradikardi, kolaps kardiovaskular, marramendje, ataksi, amnezion, dhembje në vendin e injektimit, flebit, konstipacion, shqetësim; pështirosje.

Dozimi:

Oralisht: 2 mg, 3 herë në ditë, e rritur sipas nevojës në 15-30 mg në ditë, në doza të ndara; te të vjetrit dhe të molisurit doza duhet të përgjysmohet.

Me rrugë I.M. ose I.V. të ngadalshme (në venë të madhe dhe me shpejtësi jo më të vogël se 5 mg/min): 10 mg, nëse është nevoja e përsëritur jo më shpejt se pas 4 orësh;

Me rrugë rektale si supozitorje: 10- 30 mg në ditë ( dozat më të larta të ndahen);

Me klizmë: 500 mcg/kg e përsëritur sipas nevojës pas 12 orësh;

Konvulzionet febrile: me rrugë I.V. 250 mcg/kg; si klizma 500 mcg/kg, maks. 10 mg,

Status epilepticus: me rrugë I.V.: 10-20 mg e përsëritur pas 30-60 min. sipas nevojës; fëmijët: 200-300 mcg/kg,

me rrugë rektale si klizmë 500 mcg/kg.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 2 mg, 5 mg, 10 mg;

Tretësirë për injekcion: 10 mg/2mL

Tretësirë e emulguar për injekcion: 10mg/2mL

Klizmë rektale: 5mg/5mL

LORAZEPAMI

Indikacionet:

Trajtim afatshkurtër i shqetësimit dhe pagjumësisë, sedacion preoperativ, status epilepticus,

Vërejtje të posaçme:

Si te benzodiazepinet tjera.

Kundërindikacionet, veprimet anësore:

Shih diazepamin.

Dozimi:

Oralisht 1-4 mg në ditë, në doza të ndara; për pagjumësi, 1-2 mg para gjumit; me rrugë I.M. ose I.V. me injektim të ngadalshëm: 25-30 mcg/kg, e përsëritur sipas nevojës pas çdo 6 orësh.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 1mg, 2.5 mg

Tretësirë për injekcion: 2 mg/mL.

Hipnotikët

KLORALHIDRATI

Indikacionet:

Pagjumësia.

Vërejtje të posaçme:

Porfiri; të moshuarit (duhet ulur doza); të shmanget përdorimi i zgjatur; çrregullim pesonaliteti

Kundërindikacionet:

Gastrit apo ulcerë, insuficiencë renale dhe hepatike, shtatzani dhe laktacion.

Veprimet anësore:

Iritim gastrik, vjellje, ketouri, delir, halucinacione, rrallë varshmëri pas përdorimit të zgjatur.

Dozimi:

0.5-1g maks. 2g para gjumit, e marrë me shumë ujë apo lëng, fëmijët 30-50 mg/kg maks. 1g.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 414mg

Eliksir: 500mg/5mL

Eliksir për fëmijë: 4%

FLURAZEPAMI

NITRAZEPAMI

4.2 ANTIPSIKOTIKËT DHE BARNAT ME VEPRIM TË NGJASHËM

Antipsikotikët

Mekanizmi i veprimit:

Agjentët konvencional, siç është fenotiazina, bllokojnë receptorët dopaminergjikë në regjionin mezolimbik të trurit dhe rrisin rikthimin e dopaminës përmes bllokadës së D₂ autoreceptorëve somatodendritik. Pas afërsisht 12 javëve të terapisë kronike, shkaktohet bllokada depolarizuese e traktit dopaminergjik. Mendohet se zvogëlimi i neurotransmisionit në regjionin limbik të trurit redukton disa simptome te skizofrenisë siç janë halucinacionet dhe deluzionet. D₂ bllokada jospecifike në traktet nigrostriate dhe tuberoinfundibulare mund të shkaktojë sindrom ekstrapiramidal dhe hiperprolaktinemi. Bllokada dopaminergjike në zonën shkrepëse hemoreceptore mund të jetë përgjegjëse për efektin antiemetik të shumë antipsikotikëve. Antipsikotikët konvencional bllokojnë D₁ dhe D₂ receptorët në proporcion relativisht të barabartë. Antipsikotikët atipik kanë mekanizma të ndryshëm të veprimit. Klozapina më tepër bllokon D₁dhe D₄receptorët dhe ka efekt minimal në D₂ receptorë. Antipsikotikët tjerë atipikë poashtu kanë afinitet më të madh ndaj D₄receptorëve se sa ata konvencional dhe në përgjithësi bllokojnë dopaminën në mënyrë më specifike në regjionin limbike të trurit. Faktorët përgjegjës për nivel të ulët të shfaqjes së sindromit ekstrapiramidal që janë observuar gjatë veprimit të agjentëve atipikë përfshijnë bllokadën e zvogëluar të dopaminës në rrugët nigrostriale, afinitet minimal për D₂ receptorë dhe/ose bllokadën e (5HT-2A) receptorëve serotonik. Antagonizmi i dukshëm ndaj receptorëve serotonik që i karakterizon antipsikotikët atipik, paraqet dallimin kryesor në mes tyre dhe agjentëve konvencional. Mendohet se hiperaktiviteti serotonik në disa regjione të trurit mund të jetë në mënyrë indirekte i lidhur me hipoaktivitet dopaminik. Supozohet se te skizofrenia ndodhë një aktivitet dopaminergjik i zvogëluar në traktin nigrostriat dhe atë mezokortikal. Për këtë arësye, antagonizmi serotonik i antipsikotikëve atipik mund të rezultojë me lirimin e dopaminës në këto regjione të trurit ku ndodhet në sasi të mangët, duke shkaktuar efekte që i dallojnë antipsikotikët atipik dhe konvencional ,dhe këto dallime kanë të bëjnë me veprime anësore dhe efikasitet.

Të gjithë antipsikotikët atipik tregojnë aktivitet alfa-bllokues që mund të jetë i moderuar por edhe shumë i shprehur e që ka si pasojë të mundshme hipotensionin ortostatik.Histamin receptor antagonizmi është parcialisht përgjegjës për shtimin e peshës, dukuri që shpesh e shoqëron trajtimin antipsikotik. Klozapina dhe olanzapina kanë afinitet më të madh ndaj receptorëve muskarinik se sa risperidoni ose kuetiapini.

FLUFENAZINA

Indikacionet:

Skizofrenia dhe trajtimi i psikozave tjera; manitë; si shtesë trajtimit afatshkurtër të shqetësimit të theksuar, agjitimit psikomotorik.

Vërejtje të posaçme:

Shih klorpromazinën.

Kundërindikacionet:

Shih klorpromazinën.

Veprimet anësore:

Shih klorpromazinën.

Dozimi:

2.5-10 mg në ditë në 2-3 doza të ndara, i rregulluar sipas nevojës deri maks. 20 mg në ditë; nuk rekomandohet për fëmijë.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta 1 mg, 2.5 mg, 5 mg

Retard tableta: 3 mg, 6 mg

Tretësirë për injekcion: 5mg/mL

Tretësirë për depo-injekcion: 25mg/mL

HALOPERIDOLI

Indikacionet:

Shih flufenazinën.

Vërejtje të posaçme:

Si te klorpromazina.

Kundërindikacionet dhe veprimet anësore:

Shih klorpromazinën.

Dozimi:

1.5-3 mg, 2-3 herë në ditë, në rast nevoje 3-5 mg, 2-3 herë në ditë; në skizofreni rezistente, deri në 100-120 mg në ditë; te fëmijët, fillimisht 50 mcg/kg/ditë të ndarë në 2 doza, maks. 10 mg; me rrugë I.M.: 2-10 g, e përsëritur pas 4-8 orësh, maks. 60 mg në ditë; te fëmijët nuk rekomandohet.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 2 mg, 10 mg

Pika orale: 2 mg/mL

Tretësirë për injekcion: 5 mg/mL

Tretësirë për depo-injekcion: 25mg/mL

KETIAPINA

Indikacionet:

Skizofrenia.

Vërejtje të posaçme:

Shtatzania, zvogëlimi i funksionit të mëlqisë, të vjetrit, përdorimi i njëkohshëm i barnave që zgjasin intervalin QT (posaçërisht tek të vjetrit), sëmundjet cerebrovaskulare.

Kundërindikacionet:

Laktacioni.

Veprimet anësore:

Marramendje, dispepsi, konstipacion, fyt i thatë, abnormalitete të enzimeve të mëlqisë, asteni e lehtë, rinit, tahikardi, anksiozitet, ethe, mialgji, ekzantemë, leukopeni, neutropenia dhe eozinofili. Janë raportuar rrallë rritje të koncentrimeve plazmatike të triglicerideve dhe kolesterolit, redukim i koncentrimit plazmatik të hormonit tiroid, prolongim i mundshëm i intervalit QT.

Dozimi:

Në ditën e parë jepen 25 mg nga dy herë në ditë , në ditën e dytë 50 mg dy herë në ditë, në ditën e tretë 100 mg dy herë në ditë, në ditën e katërt 150 mg dy herë në ditë, dhe pastaj duhet modifikuar doza varësisht nga përgjegjja terapeutike. Dozat e rëndomta sillen prej 300-450 mg në ditë të ndara në dy doza; doza maksimale 750 mg në ditë;

Të moshuarit: fillimisht 25 mg në ditë, duke e rritur dozën shkallë-shkallë për 25-50 mg në ditë.

Forma farmaceutike dhe doza:

Tableta të veshura: 25mg, 100mg, 200mg

KLORPROMAZINA

Indikacionet:

Skizofrenia dhe psikoza tjera; mania; shqetësime të rënda; pështirosje dhe vjellje në mjekimin paliativ.

Vërejtje të posaçme:

Parkinsonizëm, epilepsi, shtatzani dhe laktacion, hipertrofi prostate miastenia gravis; mund të shfaqet hipotension i theksuar veçanërisht pas përdorimit me rrugë parenterale.

Kundërindikacionet:

Koma e shkaktuar nga depresues të SNQ, feokromocitoma, glaukomë me kënd të mbyllur.

Veprimet anësore:

Simptome ekstrapiramidale, diskinezi tardive, distoni, hipotension, tahikardi, çrregullime menstruale, gjinekomasti, impotencë, pigmentim lëkure dhe të syrit etj.

Dozimi:

Nga 25 mg, tri herë në ditë, ose 75 mg në mbrëmje, e rregulluar sipas nevojës së pacientit, me dozë mbajtëse, nga 75 deri 300 mg, në ditë ( në psikoza nganjëherë 1g në ditë; te fëmijët 1-5 vjeç 500 mcg/kg çdo 4-6 orë, 6-12 vjeç 1/3 ose ½ e dozës së të rriturit.

me rrugë I.M., thellë në muskul, për lehtësimin e simptomeve akute, 25-50 mg, çdo 6-8 orë; fëmijët: 500 mcg/kg, çdo 6-8 orë, maks. 50-75 mg në ditë; me rrugë rektale, supozitorje 100 mg, çdo 6-8 orë.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 25mg, 100mg

Injekcion: 50mg

KLOZAPINA

Indikacionet:

Tek skizofrenia, tek ata pacientë që nuk reagojnë në terapi tjera.

Kundërindikacionet:

I kontraindikuar tek pacientët me epilepsi të pa kontrolluar, depresioni, koma.

Veprimet anësore:

Kokëdhembje, sinkopë, marramendje, tremor, vertigo, sedacion, çrregullime të gjumit, hipokinezi apo akinezi, agjitacion, konfuzion, insomni, lodhje, ataksi, depresion, tahikardi, hipotension, hipertension, dhembje gjoksi, hipotension ortostatik, tharje goje, konstipacion, pështirosje, vjellje, salivacion ekscesiv, diarre, leukopeni, agranulocitozë, ethe, spazma dhe dhembje muskujsh, çrregullim të të pamurit etj.

Dozimi:

Të rriturit: në fillim 12.5 mg P.O. një herë në ditë, doza rritet çdo ditë nga 25-50 mg në ditë deri në 300-400 mg në ditë në fund të javës së dytë. Doza individuale është e bazuar në tolerancën e pacientit, në efektet anësore, gjendjen klinike. Shumica e pacientëve reagojnë në dozën ditore prej 300-600 mg , mirëpo tek disa edhe mbi 900 mg. Të mos kalohet doza prej 900mg në ditë!

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 25mg, 50mg, 100mg.

RISPERIDONI

Indikacionet:

Psikozat akute dhe kronike.

Vërejtje të posaçme:

Shtatzania, laktacioni, dëmtimi i mëlqisë, dëmtimi i veshkeve, përdorimi i njëkohshëm i barnave që prolongojnë intervalin QT.

Veprimet anësore:

Insomni, agjitim, anksiozitet, kokëdhembje, marramendje, dobësim i vëmendjes, plogështi, shikim i turbulluar, konstipacion, pështirosje dhe vjellje, dispepsi, dhembje abdominale, hiperprolaktinemi (me galaktore, çrregullime menstruale, amenore, ginekomasti), çrregullime të funksionit seksual, priapizëm, inkontinencë urinare, abnormalitete të enzimeve të mëlqisë, tahikardi, hipertension, puçrra të lëkurës, rinit. Janë raportuar neutropenia dhe trombocitopenia, rrallëherë intoksikimi me ujë shoqëruar me hiponatremi, rregullim jonormal i temperaturës, konvulzionet.

Dozimi:

Ditën e parë: 2 mg në 1-2 doza të ndara pastaj në ditën e dytë 4 mg në 1-2 doza të ndara (titrim më i ngadalshëm është i nevojshëm tek disa pacientë); doza e rëndomtë sillet rreth 4-6 mg në ditë; dozat mbi 10 mg në ditë përdoren vetëm nëse levërdia mbizotëron rrezikun (maks. 16 mg në ditë).

Të moshuarit (ose me mëlqi ose veshkë të dëmtuara): fillimisht marrin nga 500 mikrogram, dy herë në ditë duke shtuar dozën për 500 mikrogram deri në dozën prej 1-2 mg, 2 herë në ditë.

Për fëmijë nën moshën 15 vjeçare nuk rekomandohet.

Forma farmaceutike dhe doza:

Tableta të veshura: 1mg, 2mg, 3mg, 4mg

LEVOPROMAZINA

OLANZAPINA

4.3 BARNAT ANTIDEPRESIVE

Antidepresivët treciklik

Mekanizmi i veprimit:

Mekanizmi preciz i veprimit të antidepresivëve treciklik akoma nuk është i kuptuar plotësisht. Besohet se këto barna pengojnë rimarrjen e neurotransmiterëve të ndryshëm në membranën neuronale. Kjo rezulton me potencimin e neurotransmiterit në receptorin postsinaptik. Imipramina, një aminë terciare, inhibon rimarrjen e serotoninës më tepër se që e bëjnë aminet sekondare, të cilët parësisht inhibojnë norepinefrinën. Pasi që imipramina metabolizohet në amine sekondare (desipraminë), klasifikimi i antidepresivëve treciklik i bazuar në tipin e neurotransmiterit të ngacmuar është problematik.

Përmirësimi i disponimit si pasojë e terapisë antidepresive mund të ndodhë vetëm te personat që janë në depresion dhe kërkon një kohëzgjatje 2-3 javore prej fillimit të terapisë. Por, efektet anësore mund të vërehen menjëherë pas disa orësh. Efekti i vonuar antidepresiv ka sugjeruar rekonsiderimin e teorisë rimarrëse sepse bllokada e rimarrjes së neurotransmiterit ndodhë shumë më shpejtë se sa efekti klinik antidepresiv. Përmirësimi i gjendjes depresive mund të shkaktohet si pasojë e korigjimit të një marrëdhënie abnormale neurotransmiter-receptor.

Antidepresivët heterociklik

Mekanizmi i veprimit:

Mekanizmi primar i veprimit të antidepresivëve heterociklik akoma nuk është mirë i kuptuar. Mendohet se këto substanca interferojnë me neurotrasmiter të ndryshëm për receptorët e membranës së neuronit. Inhibuesit specifik të rimarrjes së serotoninës (SSRI) janë shumë specifik në aftësinë e tyre që shprehet me inhibimin e rimarrjes së serotoninës e që rezulton me potencimin e veprimit të neurotransmiterëve në receptorët sinaptik.

Ngritja e disponimit paraqitet vetëm tek personat e stresuar dhe mund të kërkojë 2-3 javë trajtim terapeutik.Efekti i vonuar antidepresiv ka quar te rishqyrtimi i teorisë së rrimarrjes,duke marrë parasysh që bllokimi rimarrës i neurotransmiterit shfaqet shumë më shpejt sesa veprimi klinik antidepresiv.Përmirësimi i gjendjes antidepresive mund të rezultojë nga korrektimi i relacioneve jonormale neurotransmiter-receptor.

Inhibuesit e monoamino oksidazës (IMAO)

Mekanizmi i veprimit:

Mendohet se inhibimi i enzimës MAO A është përgjegjës për veprimin primar antidepresiv të IMAO meqë MAO A metabolizon serotoninën dhe noradrenalinën. Për shkak të joselektivitetit të këtyre enzimeve, ato poashtu inhibojnë MAO B e cila, në instancë të fundit, rritë nivelin e dopaminës. Edhe pse të dy izoenzimet oksidojnë agjentin hipertenziv tiraminën, inhibimi i MAO A e rrit në mënyrë të dukshme probabilitetin e përjetimit të një krize hipertensive sepse 80% e MAO intestinale i përket tipit A. Fenelzina dhe izokarboksazidi janë inhibues ireverzibil të MAO; nevojiten deri në 14 ditë për restaurimin e funksionit të cilinë e ka pasur enzimi para trajtimit. Mendohet që tranilcipromina është inhibues reverzibil pasi që aktiviteti i MAO rrikthehet brenda 3-10 ditëve pas ndërprerjes së përdorimit të kësaj substance.

Inhibimi maksimal i MAO arrihet gjatë trajtimit me IMAO, por efekti i plotë antidepresiv rëndom vonohet me javë siç ndodhë edhe me antidepresivët tjerë. Vonimi i efektit klinik mund të jetë më parë si pasojë e ndryshimeve në karakteristikat e receptorëve (rregullimi “zbritës” i ß-receptorëve dhe alfa receptorëve), se sa i ndryshimit në koncentrimin e neurotransmiterëve. Këta agjentë kanë një veprim variabil hipotensiv, me gjasë si pasojë e inhibimit të qendrave vazomotore.

Inhibuesit reverzibil të monoamino oksidazës (IRMAO) dallohen prej IMAO antidepresivëve jo vetëm për faktin se lidhen në mënyrë specifike për MAO A, por (që është më e rëndsishme) edhe për ate se inhibimi enzimatik i tyre është reverzibil. Si rezultat, lidhja e IRMAO për enzimë mund të zavendësohet me lidhjen e tiraminës për të njëjtën substancë. Pasi që 80% e MAO intestinale i takon tipit A, një shumë sinjifikante e tiraminës mund të oksidohet, duke redukuar akumulimin sistemik të këtij agjenti hipertenziv. Aktiviteti i MAO A rikthehet brenda 16 orëve pas ndërprerjes së moklobemidit ndërsa efekti i tiraminës normalizohet brenda 3 ditëve pas ndërprerjes së trajtimit me këtë medikament.

Selegilina nuk ka treguar ndonjë efekt të dukshëm antidepresiv gjatë trajtimit me doza tipike për mjekimin e sëmundjes së Parkinsonit.Por, me rritjen e dozës, selektiviteti i saj zhduket dhe efekti antidepresiv mund të bëhet i dukshëm. Një efekt neuroprotektiv mund të ekzistojë, jo i lidhur me aktivitetin e MAO, por i lidhur me aftësinë e tij për të bllokuar radikalët e lirë që lirohen gjatë metabolizimit të dopaminës.

Mekanizmi i saktë i antidepresivit bimor Hypericum perforatum akoma nuk është formuluar, por sidoqoftë shumë komponentë aktivë janë izoluar. Mendohet se efekti antidepresiv ndodhë në një pjesë për shkak të inhibimit joselektiv të MAO nga ana e hipericinës, flavonoideve dhe ksantoneve. Të dhënat nga eksperimentet me shtazë tregojnë se mund të ndodhë inhibimi i rimarrjes së serotoninës. Për shkak të këtyre njohurive, është pranuar gjerësisht se Hypericum perforatum nuk duhet të përdoret në mënyrë konkurente me agjentët tjerë serotonergjik. Kjo teori është konfirmuar me raportet mbi sindromin serotonike të rezultuar nga përdorimi i kombinimeve të ndryshme të Hypericum perforatum me inhibuesit serotonin-specifik rimarrës (SSRI) e ndryshëm.

AMITRIPTILINA

Indikacionet:

Depresione të formave të ndryshme; enureza nocturne të fëmijët; profilaksë kunder migrenës.

Vërejtje të posaçme:

Pacientët me çrregullim të përqueshmërisë së zemrës; glaukomë këndmbyllur; porfiri; pacientët me histori të retencionit urinar; preferohet që ndërprerja e dhënies së barit të bëhet graduale; shtatzani dhe laktacion.

Kundërindikacionet:

Infarkt i miokardit; aritmi; pacientët që janë trajtuar me inhibitorë të MAO-së brenda 2 javësh.

Veprimet anësore:

Marramendje, dhembje koke, konstipacion, pështirosje, rritje e apetitit, dobësi trupore, disfunksion seksual, retension urinar, tremor.

Dozimi:

Në depresion, fillimisht 75 mg ( 30-75 mg te të moshuarit dhe adoleshentët) në ditë, në doza të ndara ose si dozë e vetme në mbrëmje, para gjumit, duke e rritur gradualisht deri në maks. 150 mg, në enurezë nocturne para gjumit; te fëmijët 7-10 vjeç, 10-20 mg; te fëmijët 10-16 vjeç, 25-50 mg, para gjumit.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 10 mg, 25 mg

Tretësirë për injekcion: 10 mg/mL.

FLUOKSETINA

Indikacionet:

Sëmundjet depresive, çrregullimet obsesivo-kompulsive, bulimia nervosa.

Kundërindikacionet:

Hipersenzitiviteti ndaj këtij medikamenti, marrja e njëkohshme e MAO inhibitorëve (14 ditë brenda fillimit të terapisë).

Veprimet anësore:

SNQ: anksiozë, insomnia, nervozitet, kokëdhembje, pagjumësi, lodhje, tremor, mundim, asteni.

SKV: palpitacione, flesh.

ORL: kongjestion nazal, faringit, kolli, sinusit.

SGI:pështirosje, diarre, tharje goje, anoreksi, dispepsi, konstipacion,dhembje, abdominale, vjellje, oreks i shtuar.

SUGJ: disfunksione seksuale.

SR: distres respirator, infeksione të rrugëve të epërme të frymëmarrjes.

Lëkura: ekzantemë, kruarje, diaforezë.

Të tjera: ethe, simptomet e ngjajshme me të influencës, humbje e peshës, dhembje muskulare.

Dozimi:

Dozat, varësisht prej sëmundjes, janë 20-60 mg një herë ose dy herë në ditë. Doza ditore maks. është 80 mg

Format farmaceutike dhe dozat:

Kapsulla: 20 mg, 60 mg.

Pulvula: 10 mg, 20 mg.

Solucion oral: 20 mg/ 5mL.

MOKLOBEMIDI

Indikacionet:

Sëmundjet depresive, fobia sociale

Vërejtje të posaçme:

Të shmanget tek pacientët e agjituar dhe të eksituar (ose të jepet me sedativë, më së shumti deri në 2-3 javë), tireotoksikoza,dëmtimi i mëlqisë, mund të provokojë epizoda manike në sëmundjet bipolare, shtatzani ose laktacion .

Kundërindikacionet:

Gjendjet akute konfuze, feokromocitoma.

Veprimet anësore:

Çrregullim gjumi, marramendje, çrregullime GI, kokëdhembje, trazim, agjitim, parestezí, fyt i thatë, çrregullime vizuale, edemë, reakcione të lëkurës. Janë raportuar edhe gjendje të konfuzionit, rritje të enzimeve të mëlqisë (rrallë), galaktoré; hiponatremí e mundshme.

Dozimi:

Për depresion fillimisht të jepen 300 mg në ditë, rëndom në doza të ndara pas ushqimit, duke e rregulluar dozën varësisht nga përgjegjja terapeutike; dozat e zakonshme lëvizin nga 150-600 mg në ditë;

Për fëmijë nuk rekomandohet.

Për fobi sociale fillimisht jepen 300 mg në ditë duke e rritur dozën në ditën e katërt në 600 mg në ditë, të ndarë në 2 doza, duke vazhduar për 8-12 javë për të vlerësuar efikasitetin.

Për fëmijë nuk rekomandohet.

Forma farmaceutike dhe doza:

Tableta të veshura: 150mg

SERTRALINA

Indikacionet:

Sëmundjet depresive, çrregullimet obsesive kompulsive.

Vërejtje të posaçme:

ISRS (inhibuesit selektiv të rimarrjes së serotoninës) do të duhej të merren me kujdes tek pacientët me epilepsi (të shmanget nëse është nën kontroll të dobët, të ndërpritet nëse paraqiten konvulzione), terapi elektrokonvulzive konkurente (janë raportuar konvulzione të prolonguara me fluoksetinë), histori e manisë, sëmundje kardiake, histori e çrregullimeve të gjakderdhjes, dëmtim i mëlqisë ose i veshkeve, shtatzania dhe laktacioni. ISRS mund të dëmtojë aftësinë psikomotorike (psh. ngasjen e mjeteve motorike). Tërheqja e përnjëhershme e ISRS do të duhej të shmangej (shoqërohet me kokëdhembje, pështirosje, parestezi, marramendje dhe anksiozitet).

Kundërindikacionet:

ISRS nuk do të duhej të përdoreshin nëse pacientët hyjnë në fazë manike.

Veprimet anësore:

Tahikardi, konfuzion, amnezi, halucinacione, sjellje agresive, psikozat, reakcione tejndjeshmërie (duke përfshirë ekzantemë, erythema multiforme, fotosenzitivitet, angioedemë, artralgji, mialgji), teste abnormale të funksionit të mëlqisë, pankreatit, hepatit, verdhëz, dëmtim i mëlqisë, galaktore, çrregullime të ciklit menstrual, parestezi, Janë raportuar (nuk është vërtetuar shkaku) trombocitopenia, abnormalitete të gjakderdhjeve kutane, përfshirë ecchymoses dhe purpura.

Dozimi:

Sëmundjet depresive: fillimisht 50 mg në ditë, duke rritur dozën nëse është e nevojshme me doza shtesë prej 50 mg gjatë disa javëve deri në maks. 200 mg në ditë, pastaj duke reduktuar deri në dozën e rëndomtë mbajtëse prej 50 mg.

Për fëmijë nuk rekomandohet.

Çrregullimet obsesive-kompulsive: fillimisht 50 mg në ditë, nëse është e nevojshme të rritet me doza shtesë prej 50 mg gjatë disa javësh; doza e rëndomtë lëviz nga 50-200 mg në ditë; tek fëmijët nuk rekomandohet.

Forma farmaceutike dhe doza:

Tableta: 50mg dhe 100mg

FENELZINA

Indikacionet:

Sëmundjet depresive.

Vërejtje të posaçme:

Diabetes mellitus, sëmundjet kardiovaskulare, epilepsi, çrregullime funksionale të gjakut, terapi e njëkohshme elektrokonvulzive; të vjetrit (kujdes të madh); të monitorohet shtypja e gjakut për të hetuar përgjegjjen hipotensive (hipotensioni postural) dhe përgjegjjet hipertensive (të ndërpritet nëse shfaqen palpitacione ose kokëdhembje e shpeshtë); nëse është e mundshme të shmanget ndërprerja e përnjëhershme; paraqitje e reakcioneve të rënda të hipertensionit tek përdorimi i disa barnave dhe ushqimeve; të shmanget tek pacientët e agjituar; profiria; shtatzania dhe laktacioni; intervenimet kirurgjike.

Marramendja mund të afektojë aftësistë psikomotorike (psh. ngasjen e automjeteve).

Kundërindikacionet:

Dëmtimi i mëlqisë ose testet funksionale të mëlqisë-abnormale, sëmundjet cerebrovaskulare, feokromocitoma; nuk është i indikuar në fazën manike.

Veprimet anësore:

Efektet anësore rëndomë të shoqëruara me përdorimin e inhibuesve MAO përfshijnë hipotensionin postural (posaçërisht te të vjetrit) dhe marramendjen; efektet tjera anësore përfshijnë përgjumje, pagjumësi, kokëdhembje, ligësim dhe molisje, tharje të gojës, konstipacion dhe çrregullime tjera gastrointestinale, edemë, lëvizje mioklonike, hiper-refleksi, enzime të rritura të mëlqisë, agjitim dhe tremor, nervozë, eufori, aritmi, shikim të turbullt, nistagmus, vështirësi në urinim, djersitje, konvulzione, ekzantemë, purpurë, leukopeni, çrregullime seksuale, shtim në peshë me apetit të shtuar.Gjithashtu mund të paraqiten: epizode psikotike me sjellje hipomanike, konfuzion dhe halucinacione mund të paraqiten tek personat e ndjeshëm; verdhëza ka qenë raportuar dhe në raste të rralla është paraqitur edhe nekrozë hepatocelulare progresive; parestezi, neurit periferik, neuropatia periferike mund të jetë për shkak të mungesës së piridoksinës; hiponatremi.

Dozimi:

Nga 15 mg, 3 herë në ditë, të rritet doza nëse është e nevojshme deri në 4 herë në ditë pas 2 javësh (pacientët spitalorë maks. 30 mg, 3 herë në ditë), pastaj të reduktohet gradualisht deri në dozën mbajtëse më të ulët të mundshme (15 mg çdo të dytën ditë mund të jetë regjim adekuat).

Për fëmijët nuk rekomandohet.

Forma farmaceutike dhe doza:

Tableta: 15mg

4.4 STIMULUESIT E SISTEMIT NERVOR QENDROR

4.5 BARNAT PËR TRAJTIMIN E OBEZITETIT

IMIPRAMINA

4.6 BARNAT PËR TRAJTIMIN E VJELLJES DHE VERTIGOS

Antiemetikët

Mekanizmi i veprimit:

Pasi që efektet terapeutike mund të realizohen përmes rrugëve të ndryshme ekziston një numër i llojllojshëm i agjentëve antiemetik që janë në disponim. Qendra e vjelljes, që është e lokalizuar në formacionin retikular dorzolateral të medullës, mund të stimulohet në mënyrë direkte prej veshit të brendshëm dhe traktit GI, ose mund të pranojë impulse prej zonës hemoreceptore shkrepëse që ndodhet në ventrikulin e katërt. Zona hemoreceptore shkrepëse reagon kryesisht pas veprimit të stimuluesve kimik (barnat, toksinet, uremia) ndërsa qendra e vjelljes stimulohet kryesisht me stimulues neurologjik.

Vjellja involvon stimulimin e qendrës së vjelljes në medullë, në mënyrë direkte, ose përmes zonës hemoreceptore shkrepëse. Brenda zonës hemoreceptore shkrepëse ekzistojnë shumë receptorë, e në mes të tyre edhe ata dopaminergjik. Antagonistët e receptorëve dopaminergjik pengojnë stimulimin e zonës hemoreceptore shkrepëse dhe përmes kësaj edhe bllokojnë sinjalet eferente në traktin GI. Antagonistët qendror dopaminergjik janë efektivë kur përfshihet edhe zona hemoreceptore shkrepëse sepse receptorët dopaminergjik janë të lokalizuar në vetë zonën hemoreceptore shkrepëse. Përveç fenotiazineve (proklorperazinës, tietilperazinës, dhe prometazinës) edhe barnat tjera (metoklopramidi, haloperidoli , domperidoni) bllokojnë receptorët qendror dopaminergjik dhe janë antiemetik efektiv. Antagonizmi ndaj receptorëve dopaminergjik në pjesët tjera të trurit, duke përfshirë këtu edhe regjionet që kontrollojnë lëvizjet, mund të shkaktojë reakcione distonike që janë të zakonshme në rastin e administrimit të dozave të larta.

Serotonina është neurotransmiteri tjetër që është i inkuadruar në aktin e vjelljes. Pjesa më e madhe e serotoninës në organizëm është gjetur në traktin GI dhe është vërejtur se kemoterapia stimulon lirimin e serotoninës.Antagonistët e receptorëve të serotoninës bllokojnë përçueshmërinë nervore prej zorrëve në tru. Është zbuluar se dozat e larta të metoklopramidës përveç receptorëve dopaminergjik. antagonizojnë edhe receptorët serotonik. Granisetroni dhe ondansetroni janë agjentë antiemetik që janë bërë në mënyrë rapide, antiemetikët më efektivë që janë në disponim. Që të dy këta agjentë pengojnë transmisionin vagal aferent në qendrën e vjelljes duke bllokuar në mënyrë selektive receptorët serotonik të tipit 3, të lokalizuara në periferi të nervave vagal aferent dhe/ose në zonën kemoreceptore shkrepëse të SNQ.

Roli i receptorëve të serotoninës në emezën e induktuar me hemoterapi është bërë evident gjatë shqyrtimit të studimeve të bëra në drejtim të përcaktimit të mekanizmit me të cilinë dozat e larta të metoklopramidës parandalojnë nauzenë/emezën. Prej zbulimit të tyre (pas vitit 1980), 5-HT3 antagonistët kanë qenë gjerësisht të shfrytëzuar për kontrollin e nauzesë / emezës të induktuar nga kemoterapeutikët, e sidomos nga cisplatina, bari me veprim të shprehur emetogjen. Serotonin antagonistët janë treguar poashtu të suksesshëm në trajtimin e nauzesë/emezës postoperative. Sidoqoftë, ata nuk u konsideruan si agjentë të rradhës së parë për trajtimin e gjendjeve të lartpërmendura sepse ekzistojnë edhe agjentë tjerë që janë më të lirë dhe janë poashtu efektivë.

Mekanizmi i saktë me të cilinë vepron dronabinoli ( një përbërës aktiv i gjetur në cannabis) nuk është gjetur akoma. Me gjasë, ai vepron në korteks për të cilinë dihet se stimulon qendrën e vjelljes. Benzodiazepinet, si diazepami dhe lorazepami, e në anën tjetër edhe kortikosteroidet poashtu kanë qenë të involvuar në veprime antiemetike.

Kinetozat janë të ndërmjetësuara me rrugë kolinergjike të cilat shkojnë prej aparatit vestibular në veshin e brendshëm dhe vazhdojnë në mënyrë direkte në qendrën e vjelljes.Pasi që acetilkolina ndërmjetëson si neurotransmiter, antikolinergjikët me veprim qendror janë më efektivët. Në barna që përdoren për trajtimin e kinetozave merr pjesë edhe skopolamina e cila aplikohet me rrugë transdermale dhe vendoset në lëkurë pas veshit.

CINARIZINA

Indikacionet:

Çrregullimet vestibulare si: vertigo, tinitus, pështirosja dhe vjellja në sindromin Meniere; sëmundja e udhëtimit; sëmundjet vaskulare.

Vërejtje të veçanta:

Shih tek antihistaminikët.

Kundërindikacionet:

Shih tek antihistaminikët:

Veprimet anësore:

Marramendja, nganjëherë tharje e fytit dhe të pamur të turbullt, reakcione alergjike të lëkurës, lodhje; rrallëherë paraqitet sindromi ekstrapiramidal tek të vjetrit në terapi të zgjatur.

Dozimi:

Çrregullimet vestibulare: 30 mg tri herë në ditë, te fëmijët e moshës 2-12 vjeç jepet gjysma e dozës së të rriturve.

Sëmundja e udhëtimit: 30 mg 2 orë para udhëtimit dhe pastaj nëse është e nevojshme nga 15 mg çdo 8 orë gjatë udhëtimit te fëmijët e moshës 5-12 vjeç gjysma e dozës së të rriturve.

Dozat dhe format farmaceutike:

Tableta: 25 mg, 50 mg

CISAPRIDI

Indikacionet:

Tek simptomet dhe lezionet mukozale të shoqëruara me refluks gastro-esofagial.

Kundërindikacionet:

I kontraindikuar tek pacientët me tejndjeshmëri në bar, tek perforimet e traktit gastrointestinal, tek hemoragjitë tek obstrukcionet mekanike.

Veprimet anësore:

Kokëdhembje, insomni, nervozë, diarre, dhembje abdominale, pështirosje, konstipacion, flatulencë, dispepsi, rinit, sinusit, koll, infeksione të traktit të epërm respirator, prurit, ethe, infeksione virale etj.

Dozimi:

Të rriturit: në fillim, 10 mg P.O. 15 minuta para ushqimit. Nëse nuk arrihet qëllimi atëherë të rritet doza në 20mg.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 10mg, 20mg

Suspenzion: 1mg/mL

DOMPERIDONI

Indikacionet:

Tek vjelljet dhe pështirosjet duke përfshirë edhe vjelljet dhe mundimet të provokuara nga levodopa dhe bromokriptina, pastaj të provokuar nga terapia citotoksike dhe radioterapia tek fëmijët, dispepsia funksionale.

Kundërindikacionet:

Tek fëmijët, rreptësisht përdoret vetem tek vjelljet dhe pështirosjet e provokuara nga terapia citotoksike dhe radioterapia, shtatzania dhe gjatë ushqimit të fëmijës me gji, vjelljet postoperative.

Dozimi:

10-20 mg çdo 4-8 orë, periudha maksimale e trajtimit 12 javë. Tek fëmijët 200-400 mcg/kg çdo 4-8 orë ( vetëm tek vjelljet dhe pështirosjet e provokuara nga terapia citotoksike dhe radioterapia), tek dispepsia funksionale, 10-20 mg 3 herë në ditë para ushqimit dhe 10-20 mg natën, kohëzgjatja maksimale e trajtimit 12 javë. Nuk rekomandohet tek femijët.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 10mg

METOKLOPRAMIDI

Indikacionet:

Pështirosje dhe vjellje, veçanërisht të shkaktuara nga kemoterapia dhe radioterapia abdominale; intubim i zorrës së hollë; stazë diabetike gastrike.

Vërejtje të posaçme:

Insuficiencë renale dhe hepatike; pacientët me sëmundjen e Parkinsonit dhe pacientët me histori të sëmundjeve mendore; mund të shkaktojë reakcione ekstrapiramidale (për parandalim të trajtohet me difenhidraminë); të shmanget përdorimi 3-4 ditë para operacioneve në abdomen; të përdoret me kujdes te fëmijët dhe dozat të përcaktohen saktë.

Kundërindikacionet:

Gjakderdhje nga trakti G.I. dhe obstruksion; epilepsi; përdorimi i njëkohshëm me barna fenotiazinik, feokromocitoma.

Dozimi:

10 mg, 3 herë në ditë; fëmijët nën 10 kg: 2 mg, të ndarë në dy doza; fëmijët 10-14 kg, 1 mg, 3 herë në ditë; fëmijët 20-29 kg, 2.5 mg, 3 herë në ditë; të rriturit nën 60 kg, 5 mg, 3 herë në ditë (për fëmijët dhe të rriturit doza nuk duhet të kalojë 500 mcg/kg/ditë).

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 10 mg

Tretësirë orale: 5 mg/mL

Tretësirë për injekcion: 5 mg/mL, 2mL.

4.7 ANALGJETIKËT

Analgjetikët jo-opioidë

Salicilatet

Mekanizmi i veprimit:

Salicilatet kanë veprim analgjetik, antipiretik antiinflamator dhe antireumatik. Veprimet farmakologjike të tyre janë kualitativisht të ngjashme. Salicilatet zbresin temperaturën e trupit nëpërmjet vazodilatimit të enëve periferike të gjakut dhe në këtë mënyrë rrisin humbjen e temperaturës së tepërt. Veprimi antiinflamator dhe analgjetik mund të jetë i ndërmjetësuar nëpërmjet inhibimit të kompleksit enzimatik të sintezës së prostaglandineve.

Acidi acetilsalicilik dallohet nga agjentët tjerë të këtij grupi pasi që inhibon më fuqishëm sintezën e prostaglandineve, ka veprim më të fortë antiinflamator dhe bën inhibimin ireverzibil të agregimit të trombociteve.

Paracetamoli

Mekanizmi i veprimit:

Paracetamoli është metabolit aktiv i fenacetinës dhe acetanilidit, por ka toksicitet më të ulët në dozat e zakonshme të rekomanduara. Vendi dhe mekanizmi i veprimit janë të paqartë. Paracetamoli zvogëlon temperaturën me veprim direkt në qendrat për rregullimin e temperaturës në hipotalamus (nëpërmjet vazodilatimit dhe djersitjes). Paracetamoli është potent sikurse acidi acetilsalicilik në inhibimin e sintezës së prostaglandin sintetazës në SNQ, por aktiviteti inhibues i sintezës së prostaglandineve në periferi është minimal, i cili mund të matet me mungesën e veprimit sinjifikant të tij antireumatik dhe antiinflamator.

Përgjithësisht veprimet analgjetike dhe antipiretike të paracetamolit dhe të acidit acetilsalicilik janë të përafërta.. Aspirina është superiore ndaj paracetamolit te dhembja e origjinës inflamatore. Paracetamoli nuk bën inhibimin e agregimit të trombociteve, nuk vepron në përgjegjjen e protrombinës dhe nuk shkakton ulceracione të traktit GI.

Barnat antiinflamatorë josteroidalë

Mekanizmi i veprimit:

Mekanizmi i veprimit i BJSAI, duke përfshirë këtu edhe salicilatet, nuk ka qenë i përcaktuar deri në vitin 1970. Në vitin 1971, janë bërë disa publikime të cilat kanë treguar se mekanizmi anti-inflamator i BJSAI qëndron në redukimin e sintezës së prostaglandinës që është pasojë e inhibimit të ciklooksigjenazës (COX), e cila poashtu njihet si prostaglandin endoperoksid H sintetaza. BJSAI nuk e inhibojnë aktivitetin peroksidik të këtij enzimi. BJSAI poashtu nuk i inhibojnë rrugët e lipoksigenazës, dhe për këtë arsye nuk suprimojnë sintezën e leukotrienëve. COX është përgjegjëse për shndërrimin e acidit arakidonik në prostaglandinën G₂ (PGG₂), që paraqet hapin e parë në sintezën e prostaglandineve. Izoenzima që tani është e njohur si COX-1 është izoluar me 1976. Me 1990, është dhënë sugjestion për mundësinë e ekzistimit të dy COX enzimeve; me 1992, është klonuar enzimi i dytë -COX-2. COX-1 është pjesë përbërse e pothuaj të gjitha indeve dhe është përgjegjës për sintezën e prostaglandineve (si përgjegjje ndaj stimulimit të hormoneve qarkulluese), e poashtu edhe për mirëmbajtjen e funksionit normal renal, integritetit të mukozës gastrike, dhe hemostazës.

Duket se COX-2 është pjesë përbërëse vetëm në tru, veshkë, eshtra, organe reproduktive dhe në disa neoplazma.Sidoqoftë, COX-2 mund të induktohet në shumë qeliza dhe ate si përgjegje ndaj disa mediatorëve të inflamacionit (p.sh. interleukina-1, faktori i nekrozës tumorale, lipopolisaharidet, mitogjenet dhe intermediatorët oksigjen reaktiv). Një mbirregullim i COX-2 është vërejtur tek adenomat kolorektale dhe karcinomat, e poashtu edhe te kancerët tjerë. Tani shihet se efektet e dobishme të BJSAI mund të jenë pasojë e inhibimit të COX-2, ndërsa efektet anësore të terapisë me BJSAI mund të paraqiten për shkak të inhibimit të COX-1. Roli kyç i COX-2 në inflamacion është i përkrahur nga inhibimi i COX-2 i bërë me kortikosteroide; ndërsa agjentët e njëjtë (kortikosteroidet) kanë efekt të vogël në të shprehurit e veprimit të COX-1. Sidoqoftë, ky dallim mund të thjeshtësohet edhe më tej. Është sugjeruar se COX-1 mund të ndikojë në komponentet e inflamacionit. Është vërejtur se COX-1 është i shprehur në disa vende të inflamacionit duke përfshirë nyjet në reumatoid artrit dhe osteoartrit, posaçërisht në shtresën sinoviale, dhe ky është enzim primar i sintezës së prostaglandineve tek bursitet humane.

Inhibimi i COX-1 dhe COX-2 nga ana e BJSAI ndryshon varësisht nga lloji i agjentit. Studimet tregojnë se BJSAI janë inhibues kompetitiv të COX-1 dhe COX-2, mirëpo, brenda tyre ekzistojnë dy grupe: kompetitorët e thjeshtë dhe kompetitorët e varur nga koha. Në grupin e parë bëjnë pjesë: ibuprofeni, naprokseni, piroksikami dhe sulindaku. Këta agjentë ,në mënyrë reverzibile, konkurojnë me arakidonate për lidhje në pikat aktive të COX. Në studimet e bëra in vitro, këta agjentë e inhibojnë COX-1 dhe COX-2 në mënyrë rapide (instante). Inhibuesit të varur nga koha të COX-1 dhe COX-2 përfshijnë diklofenakun, flubiprofenin, indometacinën dhe meklofenamatin. Për inhibues të varur nga koha testi i instant-inhibimit duket se nënvlerëson mundësitë e këtyre agjentëve. Pasi që të lidhen për COX, ata shkaktojne ndryshime konformacionale në proteinë gjë që rezulton me lidhje të fortë jokovalente. Kur të lidhen në këtë mënyrë , këta agjentë shumë ngadalë disocojnë prej pikave lidhëse aktive.

Inhibimi i agregimit të trombociteve i vërejtur gjatë veprimit të BJSAI është pasojë e inhibimit të COX-1 në trombocite, që shkakton dhe zvogëlim të nivelit të tromboksanit trombocitar A₂ dhe një zgjatje të kohës së gjakderdhjes; COX-2 nuk shprehet në trombocite. Inhibimi i agregimit të trombociteve është reverzibil pas ndërprerjes së BJSAI; kohëzgjatja e inhibimit trombocitar ndryshon prej 1 dite deri në 2 javë pas ndërprerjes. Kjo ndryshon prej veprimit të aspirinës, e cila në mënyrë ireverzibile lidhet për COX-1 në trombocite duke inhibuar këtë enzim për tërë jetën e qelizës.

Gjatë trajtimit të dhembjes, BJSAI janë më efektivët në rastet kur inflamacioni shkakton senzitivitet të receptorëve të dhembjes (hiperalgjia). Duket se prostaglandinet janë përgjegjëse për senzitivizimin e receptorëve të dhembjes; për këtë arsye, BJSAI luajnë një rol indirekt dhe nuk ndikojnë në mënyrë direkte në hiperalgji. BJSAI rëndom rradhiten në analgjetikë të moderuar, por në disa raste (p.sh. disa forma të dhembjes post-operative), ato mund të jenë më efikas se agonistët opioidë.

Në raste të temperaturës së lartë BJSAI tentojnë të rikthejnë temperaturën normale trupore duke vepruar në hipotalamus. BJSAI bëjnë inhibimin e sintezës së prostaglandineve , dhe ate në mënyrë specifike të PGE₂, në organet cirkumventrikulare në hipotalamus dhe afër tij.

Bazuar në ca studime, duket se aspirina dhe BJSAI zvogëlojnë incidencën e kancerit të kolonit. Formimi i PGE₂ përmes COX-2 është shoqëruar me zhvillimin e kancerit të kolonit, si pasojë e një mbirregullimi të COX-2 në adenomat dhe karcinomat humane të kolonit. Në studimet në shtazë, inhibuesit selektivë të COX-2 suprimojnë karcinogjenezën dhe reduktojnë formacionet polipoze intestinale në minj. Sidoqoftë, BJSAI mund të inhibojnë karcinogjenezën edhe me mekanizma jo të afërt me COX-2. Shembull është sulindaku, një agjent me aktivitet të ulët të inhibimit të COX-2, tek i cili është vërejtur një aktivitet mbrojtës kundër kancerit të kolonit. Inhibuesit selektivë të COX-2 mund të kenë rol në hemoparandalimin e kancerit të kolonit. Është vërejtur se celokoksib redukton numrin e polipeve adenomatoze kolorektale tek pacientët me polipozë adenomatoze familjare.

BJSAI oftalmikë inhibojnë reagimin miotik gjatë ndërhyrjeve kirurgjike në sy duke bërë konstrikcionin e sfinkterit të irisit, pavarësisht nga mekanizmat kolinergjik. BJSAI oftalmik mund të shkaktojnë zbritje të tensionit intraokular , edhe pse diklofenaku dhe ketorolaku nuk kanë efekt sinjifikant në presionin intraokular.

ACIDI ACETILSALICILIK

Indikacionet:

Acidi acetilsalicilik ushtron veprim analgjezik, antipiretik dhe antiinflamator prandaj indikohet për mjekimin e sëmundjeve reumatike dhe të çrregullimeve të tjera muskuloskeletore (duke përfshirë edhe artritin juvenil). Ai ushtron edhe veprim antitrombocitar, prandaj indikohet në profilaksën e sëmundjeve cerebrovaskulare ose të infarktit të miokardit, në dhembje të lehta deri mesatare dhe në gjendje febrile.

Kundërindikacionet:

Pacientët me tejndjeshmëri ndaj barit, hemofili dhe çrregullime të tjera të koagulimit; ulcerë peptike aktive;

-te fëmijët nën 12 vjeç (përveç mjekimit të artritit juvenil) laktacionit (rreziku i shfaqjes së Reye sindromit).

Veprimet anësore:

Ulcera me hemoragji të fshehta; çrregullime gastriontestinale; hemoragji subkonjunktivale; çrregullime të të dëgjuarit; marramendje; konfuzion mendor; angioedemë; bronkospazmë; ekzantemë; rritja e kohës së koagulimit; miokardi; trombocitopeni; Reye sindromi.

Dozimi:

300-900 mg çdo 4-6 orë sipas nevojës, doza maksimale 4g në ditë. Tek fëmijët nuk rekomandohet.

Dozat dhe format farmaceutike:

Tableta: 100mg, 250mg, 300mg, 500mg

Eferveta: 300mg, 500mg

DIKLOFENAKU

Indikacionet:

Artriti reumatoid; artrit reumatoid juvenil; spondilit ankilizant; osteoartrozë; spondiliartrit; dhembje të kurrizit; kriza akute të gutës; inflamacione dhe edemë me dhembje posttraumatike dhe postoperative; dismenorre; adneksit; infeksione inflamatore me dhembje të forta të veshit, hundës ose ezofagut.

Kundërindikacionet:

Pacientët me ndjeshmëri të lartë në bar; ulcer peptik; te pacientët te të cilët krizat e astmës, urtikaries, rinitit akut, nxiten nga acidi acetilsalicilik.

Veprimet anësore:

Dhembje epigastrike, vjellje, diarre, hemoragji gastrointestinale, ulcer peptik, kolit hemoragjik jo specifik, dhembje koke, marramendje, pagjumësi, çrregullime të të pamurit, konvulzione, rënje flokësh, fotosensibilizim, insuficiencë renale akute, hematuri, nefrit intersticial, sindrom nefrotik, çrregullime të funksionit të mëlqisë, trombocitopeni, leukopeni, agranulocitozë, anemi hemolitike, anemi aplastike.

Dozimi:

Oralisht: 75-150 mg në ditë, të ndara në

2-3 doza. Preferohet pas ushqimit.

I.M.: 75 mg në ditë, vetëm një herë (në raste të veçanta 2 herë), për maksimalisht dy ditë.

I.V.: 75 mg e përsëritur sipas nevojës pas 4-6 orë, për maksimalisht dy ditë.

Doza maksimale ditore është 150 mg.

Fëmijët: 1-2 vjeç tek artriti juvenil, oralisht, ose nga rektumi, 1-3 mg/kg në ditë, në doza të ndara.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 50 mg

Tableta të veshura:25 mg, 50 mg, 75 mg

Tableta me veprim të zgjatur: 100 mg

Supozitorje: 50 mg, 100 mg

Injekcione: 25 mg/mL, 75 mg/mL

IBUPROFENI

Indikacionet:

Artriti reumatizmal; osteoartrit; spondilit ankilizant; në dhembje të lehta dhe ato mesatare; në analgjezinë postoperatore; në ethe dhe dhembje te fëmijët.

Kundërindikacionet:

Pacientët me ndjeshmëri të lartë në bar; ulcerë peptike aktive dhe të kaluar; sindromi i polipeve nazale; reaktivitet bronkospastik.

Veprimet anësore:

Dispepsi, intolerancë gastrointestinale, hemoragji, dhembje koke, anemi, trombocitopeni, agranulocitozë.

Dozimi:

Të rriturit: në fillim 1200 mg në ditë, në doza të ndara. Në raste të rënda deri në 1800 mg në ditë. Doza mbajtëse është 600-1200 mg në ditë. Doza nuk duhet të tejkalohet mbi 2400 mg, në 24 orë.

Fëmijët: 20 mg/kg në ditë, në doza të ndara. Nuk rekomandohet te fëmijët me masë trupore nën 7kg.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 100 mg, 200 mg, 300 mg, 400 mg, 600 mg, 800 mg

Suspension oral: 100 mg/5 mL

PARACETAMOLI

Indikacionet:

Dhembje me etiologji të ndryshme; dismenorre; mialgji; neuralgji; ulje të temperaturës në gjendje febrile.

Kundërindikacionet:

Pacientët me tejndjeshmëri ndaj barit, insuficiencë renale dhe hepatike.

Veprimet anësore:

Anemi hemolitike, neutropeni, leukopeni, pancitopeni, kruarje, urtikarie, hipoglikemi.

Dozimi:

Oralisht: të rriturit, nga 0.5-1 g, 3-4 herë në ditë. Doza maksimale ditore është 4 g në ditë; fëmijët nën një vjeç, 60 mg, 3-4 herë në ditë; 1-6 vjeç, 60-150 mg, deri 4 herë në ditë; doza maksimale për fëmijët 3-6 vjeç është 480 mg, ndërsa për fëmijët e rritur është 1.2 g.

Me rrugë rektale: fëmijët 1-5 vjeç, 125-250 mg, deri 4 herë në ditë; të moshuarit, supozitorje 500 mg, që janë në doza të njëjta me ato orale.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 100 mg, 300 mg, 500 mg, 650 mg.

Tableta eferveshente (shkumëzuese): 500 mg, 300 mg, 400 mg

Supozitorje: 60 mg, 120 mg, 200 mg, 300 mg,

600 mg, 650 mg, 1.2 g.

Tretësirë për injekcion: 0.5 g dhe 1 g.

Agonistët opioidë

Mekanizmi i veprimit:

Agonistët dhe antagonistët opioidë intereagojnë me receptorët e ngopshëm stereospecifik në tru dhe në indet tjera. Këta receptorë kanë një shpërndarje të gjerë dhe të jonjëtrajtshme në tru. Në receptorë opioidë përfshiheshin: µ, kappa dhe delta që më vonë u riklasifikuan nga ana e një nënkomiteti të Unionit Internacional të Farmakologjisë në OP1 (delta), OP2 (kappa) dhe OP3 (µ). Distribuimi i këtyre receptorëve ndryshon varësisht nga prezenca e tyre në SNQ. Receptorët µ janë të vendosura në të gjitha areat e SNQ, sidomos në sistemin limbik (korteksi frontal, korteksi temporal, amigdala dhe hipokampusi); talamus; striatum; hipotalamus dhe në trurin e mesëm. Kappa receptorët janë të vendosura kryesisht në palcën e kurrizit dhe korteksin cerebral. Receptorët opioidë janë të çiftëzuar me G-proteinë (guanin-nukleotid-proteina-lidhëse) receptorët dhe funksionojnë si modulatorë (pozitiv dhe negativ) të transmisionit sinaptik të realizuar përmes proteinës efektore të aktivizuar nga G-proteina. Agonistët opioidë shkaktojnë analgjezion duke inhibuar neurotransmisionin ekscitator të substancës P, acetilkolinës, noradrenalinës, dopaminës dhe GABA në nivelin qelizor duke bllokuar kanalet e Ca të varura nga tensioni (voltazha). Agonistët opioidë kanë poashtu efekt stimulator në neurotransmision dhe në lirimin e neurotransmiterëve.; mekanizmi i saktë i këtij veprimi akoma nuk është plotësisht i përcaktuar. Efekti analgjetik arrihet përmes ndryshimit të percepcionit të dhembjes në palcën e kurrizit (µ₂-, delta-, kappa receptorët) dhe rritjes së nivelit në SNQ (µ₁- dhe kappa ₃ receptorët). Agonistët opioidë poashtu modifikojnë sistemin imunologjik dhe atë endokrin. Opioidët inhibojnë lirimin e vazopresinës, somatostatinës, insulinës dhe glukagonit.Përpos analgjezionit, stimulimi i µ-receptorëve shkakton eufori, depresion respirator dhe varësi fizike.

BUPRENORFINA

Indikacionet:

Tek dhembjet e mesme dhe të rënda.

Kundërindikacionet:

I kontraindikuar tek pacientët me tejndjeshmëri në këtë bar.

Veprimet anësore:

Pështirosje, sedacion, kokëdhembje, nervozë, eufori, vertigo, rritje e shtypjes intrakraniale, hipotension, bradikardi, tahikardi, hipertension, turbullim në të pamur, retencion urinar, depresion respirator, hipoventilacion, dispne, prurit.

Dozimi:

Të rriturit dhe fëmijët mbi 13 vjeç: 0.3mg I.M. apo ngadalë I.V. Nëse nuk arrihet efekti i dëshiruar doza të përsëritet 30 deri 60min. pas aplikimit të dozës iniciale. Fëmijët 2 deri 12 vjet: 2 – 6mcg/kg I.M. apo I.V. 4-6 orë.

Format farmaceutike dhe dozat:

Injekcione: 0.324 mg (ekuivalent me 0.3 mg bazë/mL)

KODEINA

Indikacionet:

Dhembjet e lehta dhe të moderuara; koll joproduktiv.

Kundërindikacionet:

Te pacientët me ndjeshmëri të lartë në bar.

Veprimet anësore:

Vjellje, konstipacion, përgjumje, deprimimi i frymëmarrjes, hipotension, spazma ureterike dhe biliare, tharje goje, djersitje, mbërdhezje, marramendje, bradikardi, palpitacion, hipotermi, halucinacione, varësi psikike dhe fizike, miozë, urtikarije dhe kruarje.

Dozimi:

Oralisht: 30-60 mg në çdo 4 orë, kur është nevoja, doza maksimale është 240 mg në ditë.

Fëmijët: 1-12 vjeç, 3 mg/kg në ditë, të ndara në 3 doza.

I.M.: 30-60 mg, çdo 4 orë nëse është nevoja.

Format farmaceutike dhe dozat:

Solucion oral: 15 mg/5 mL, 10 mg/5 mL

Injekcione: 30 mg/mL, 50 mg/mL

Tableta solubile: 30 mg, 60 mg

Tableta: 15 mg, 30 mg, 60 mg

MORFINA

Indikacionet:

Te dhembjet në tumoret malinje; pas traumave të rënda; pas operacioneve; në infarkt të miokardit; astmë kardiake; edemë pulmonare akute; obstrukcion vaskular përferik; shok traumatik; emboli pulmonare; kolika abdominale, renale dhe biliare; premedikacion para anestezionit të përgjithshëm.

Kundërindikacionet:

Rritja e presionit intrakranial ose trauma të kokës; abdomen akut; stazë e bronkeve; isuficiencë kardiake; insuficiencë renale, hepatike dhe respiratore; alkoolizëm akut; delirium tremens; çrregullime të qendrës së frymëmarrjes.

Veprimet anësore:

Sedacion, somnolencë, eufori, mbërdhezje, deprimim i frymëmarrjes, hipotension, retencion i urinës, spazma uretrale dhe biliare, tharje goje, djersitje, marramendje, bradikardi, palpitacione, hipotermi, halucinacione, ndryshime në mënyrën e sjelljes, varësi fizike dhe psikike, miozë, urtikarije dhe kruarje.

Dozimi:

Në dhembjet akute, S.C dhe I.M. 10 mg, në rast nevoje përsëritet çdo 4 orë.

Fëmijët: deri 1 muaj, 0.15 mg/kg; 1-12 muaj, 0.2 mg/kg; 1-5 vjeç, 2.5-5 mg; 6-12 vjeç, 5-10 mg.; I.V. ngadalë: ¼- 1/2 e dozës që injektohet S.C. apo I.M.; në infarkt miokardi, ngadalë në venë 2 mg/min, 10 mg në ditë; në rast nevoje mund të vazhdohet edhe me 5-10 mg të tjera. Në dhembje kronike: oralisht, S.C., I.M.: 5-20 mg në çdo 4 orë. Dozat mund të rriten në përputhje me nevojat. Doza oralisht duhet të jetë sa dyfishi i dozës I.M.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 10 mg, 20 mg, 40 mg, 60 mg

Solucion oral: 10 mg/5 mL, 20 mg/5 mL, 20 mg/mL (i koncentruar)

Shurup: 1 mg/mL, 5 mg/mL

Injekcione: 10 mg/mL, 20 mg/mL

PETIDINA

Indikacionet:

Te dhembjet postoperative; te dhembjet në tumore malinje; te neuritet e rënda; në çrregullime të procesit të lindjes, të shoqëruara me dhembje, edemë pulmonare akute; në spazme gastrointestinale të rrugëve biliare; si premedikacion para anestezionit të përgjithshëm.

Kundërindikacionet:

Te pacientët me ndjeshmëri të lartë në bar; në gjendjet komatoze; te deprimimi i frymëmarrjes; te rritja e presionit intrakranial. Nuk duhet të përdoret tek të sëmurët që mjekohen me inhibues të monoaminoksidazës ose që nuk i kanë kaluar 14 ditë nga ndërprerja e mjekimit me këto barna.

Veprimet anësore:

Eufori e lehtë, marramendje, vjellje, hipotension, deprimim i frymëmarrjes, eksitim i sistemit nervor qendror (në disa grupe të sëmurësh).

Dozimi:

Oralisht: 50-100 mg, çdo 4 orë,

Fëmijët: 0.5-2 mg/kg; I.M. ose S.C., 25-100 mg që përsëritet pas 4 orësh.; fëmijët I.M.: 0.5-2 mg/kg.

Analgjezia obstetrike I.M. ose S.C., 50-100 mg që në rast nevoje përsëritet pas 1-3 orësh. Doza maksimale është 400 mg në 24 orë.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 50 mg, 100 mg

Shurup: 50 mg/5 mL

Injekcione: 10 mg/mL, 25 mg/mL, 50 mg/mL, 75 mg/mL, 100 mg/mL.

Agonistët/antagonistët e përzier opioidë

Mekanizmi i veprimit:

Agonistët dhe antagonistët opioidë intereagojnë me receptorët e ngopshëm, stereospecifik në tru dhe në indet tjera. Receptorët opioidë: µ, kappa dhe delta më vonë u riklasifikuan nga ana e një nënkomiteti të Unionit Internacional të Farmakologjisë në OP1 (delta), OP2 (kappa) dhe OP3 (µ). Këta receptorë kanë një shpërndarje të gjërë dhe të jonjëtrajtshme në SNQ. Receptorët µ janë të vendosura në të gjitha hapësirat e SNQ, sidomos në sistemin limbik (korteksi frontal, korteksi temporal, amigdala dhe hipokampusi); talamus; striatum; hipotalamus dhe në trurin e mesëm. Kappa receptorët janë të vendosur kryesisht në palcën e kurrizit dhe korteksin cerebral. Receptorët opioidë janë të çiftëzuara me G-proteinë (guanin-nukleotid-proteina-lidhëse) receptorët dhe funksionojnë si modulatorë (pozitiv dhe negativ) të transmisionit sinaptik të realizuar përmes proteinës efektore të aktivizuar nga G-proteina. Efekti analgjetik arrihet përmes ndryshimit të percepcionit të dhembjes në palcën e kurrizit (µ₂-, delta-, kappa receptorët) dhe rritjes së nivelit në SNQ (µ₁- dhe kappa ₃ receptorët). Përpos analgjezionit, stimulimi i µ-receptorëve shkakton eufori, depresion respirator dhe varësi fizike. Mendohet se opioidët agonistë/antagonistë lidhen për µ-receptorë dhe bëjnë garë me agonistët e pastër opioidë, por nuk ushtrojnë veprim (antagonizmi kompetitiv) e as nuk kanë efekt të kufizuar (agonist parcial) në këta receptorë. Eshtë e mundshme që një opioid të veproj si antagonist në µ-receptorë por akoma të posedojë efekt analgjetik duke vepruar si agonist në kappa-receptorë.

PENTAZOCINA

Indikacionet:

Kundërindikacionet:

Veprimet anësore:

Sedacion, somnolencë, eufori, mbërdhezje, deprimim i frymëmarrjes, hipotension, retencion i urinës, spazma uretrike dhe biliare, tharje goje, djersitje, marramendje, bradikardi, palpitacione, hipotermi, halucinacione, ndryshime në mënyrën e sjelljes, vartësi fizike dhe psiqike, miozë, urtikarije dhe kruarje.

Dozimi:

Oralisht 50 mg çdo 3-4 orë preferohet të merren mbas ushqimit (diapazoni i dozimit është prej 25 mg –100 mg); Për fëmijët nën 12 vjeç nuk rekomandohet.

Parenteralisht jepen 30 mg I.M.,S.C. ose I.V; mund të përsëritet çdo 3-4 orë. Dozatë që tejkalojnë 30 mg I.V. ose 60 mg I.M. ose S.C. nuk rekomandohen. Të mos tejkalohet doza e përgjithshme ditore prej 360 mg.

Injekcioni S.C. të aplikohet vetëm nëse është e domosdoshme pasi që mund të shkaktohet dëmtim serioz i indeve në vendin e injektimit.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 50 mg

Kapsulla: 50 mg

Injekcione: 60 mg/2mL

Supozitorje: 50 mg

Antimigrenikët

Migrena karakterizohet me dhembje koke rekurente që zgjatë 4-72 orë. Dhembjet që zgjasin mbi 72 orë quhen status migrenik. Ajo përkufizohet si dhembje koke neurovaskulare, edhepse sipas mendimeve të sotme, origjina neurovaskulare hidhet në plan dytësor kurse rolin parësor e bëjnë ndryshimet neurogjene dhe lirimi i substancave vazoaktive duke përfshirë serotoninën, katekolaminat, histaminën, kininat, neuropeptidet dhe prostaglandinat.

Paracetamoli dhe aspirina lehtësojnë dhembjen në shumicën e rasteve me migrenë. Preferohet përdorimi i formave eferveshente ngase peristaltika e zvogëluar e zorrëve gjatë sulmit akut të migrenës mund të ulë absorbimin e barit.

PARACETAMOL- shih BAIJS

AC. ACETIL SALICILIK- shih BAIJS

Nëse dhembja nuk ndërpritet pas trajtimit me BAIJS, atëherë mund të trajtohet me ergotaminë, veçanërisht te pacientët te të cilët bëhen sulme të theksuara dhe akute të migrenës.

DIHIDROERGOTAMINA

Indikacionet:

Tek trajtimi i sulmeve akute migrenoze.

Kundërindikacionet:
I kontraindikuar te pacientët me tejndjeshmëri në bar gjatë shtatzanisë, gjatë ushqimit të fëmijës me gji dhe tek pacientët me sëmundje vaskulare periferike dhe okluzive; te sëmundjet e arteries koronare, te hipertensioni i pakontrolluar, disfunksioni hepatik dhe renal dhe në sepsë.

Veprimet anësore::

Pështirosje, vjellje, vertigo, dhembje abdominale, diarre, kokëdhembje të ashpërsuar(ndonjëherë), dhembje prekardiale, rrallë infarkt të miokardit, fibrozë pleurale dhe peritonale që mund të paraqitet te abuzimi i barit.

Dozimi:

Të rriturit: 1mg I.M. apo I.V. Të përsëritet në 1-2 orë deri në dozën e përgjithshme prej 2 mg I.V. apo 3 mg I. M. për atak.. Doza javore maksimale është 6 mg.

Format farmaceutike dhe dozat:

Injekcion: 1mg/mL

ERGOTAMINA

Indikacionet:

Sulmet akute të migrenës.

Vërejtje të posaçme:

Rrezik nga vazospazmat përferike; të moshuarit.

Kundërindikacionet:

Çrregullime të qarkullimit periferik, çrregullimet koronare, sindromi Raynad, sepsa, hipertension i theksuar dhe i pakontrolluar, sëmundje obliterative vaskulare, hipertiroidizëm, porfiri, shtatzani dhe laktacion.

Veprimet anësore:

Çrregullime gastrointestinale, marramendje, dhembje koke, iskemi e miokardit.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 500 mikrogram

Injekcione: 500 mikrogram/mL

4.8 ANTIEPILEPTIKËT

Antikonvulzivët

Mekanizmi i veprimit:

Për çdo grup të antikonvulzivëve janë të propozuara mekanizmat që dallohen farmakologjikisht. Edhe pse nuk ekziston një mekanizëm i përgjithshëm dhe koherent i aktivitetit antikonvulziv, shumë agjentë e ushtrojnë veprimin e tyre duke kufizuar përhapjen e sulmit nga fokusi (p.sh. karbamazepina, hidantoina) ose duke e ngritur pragun e ngacmimit (p. sh. sukcinimidet etj). Duket se barbituratet posedojnë të dy llojet e mekanizmit të veprimit.

Interesim i rritur është treguar për GABA receptorët si mediator të aktiviteteve konvulzive. Duket se benzodiazepina dhe acidi valproik veprimin e vet antikonvulziv e ushtrojnë përmes këtij mekanizmi. Edhe pse gabapentina është zhvilluar si GABA analog, ajo nuk vepron në GABA receptorët. Mekanizmi i saj në këtë moment është akoma i paqartë. Poashtu, nuk dihet as mekanizmi i saktë i valproateve, por besohet se e rrisin koncentrimin intracerebral të GABA, një neurotransmiteri inhibitor në SNQ.Valproatet , ndoshta, inhibojnë enzimet që e katabolizojnë GABA, ose bllokojnë rimarrjen e saj në terminalet nervore. Këto sqarime, sidoqoftë, nuk shkojnë në llogari të efekteve terapeutike të vërejtura në modelet animale tek të cilat mungon një rritje e nivelit të GABA. Është e mundshme që acidi valproik vepron duke suprimuar shkrepjet e përsëritura të neuroneve përmes inhibimit të kanaleve të Na që janë të ndieshme ndaj voltazhës (tensionit). Veprimi i benzodiazepineve është i ndërmjetësuar përmes lehtësimit qendror të punës së GABA receptorëve. Receptorët qendror të benzodiazepinës reagojnë në mënyrë alosterike me GABA receptorët, me ç’rast potencohet efekti i GABA dhe me këtë rritet inhibimi i sistemit aktivizues ascendent retikular.

Disa antikonvulzivë, siç janë karbamazepina dhe fenitoina, ushtrojnë një veprim në kanalet neuronike të Na. Që të dyjat janë përdorur me sukses në trajtimin e sindromeve të dhembjes neuropatike. Është interesant të përmendet se lidokaina, një anestetik lokal që është aktiv në kanalet e Na, poashtu posedon disa karakteristika antikonvulzive. Edhe pse është i paqartë mekanizmi i veprimit të lamotriginës, studimet e bëra sugjerojnë se ky agjent mund të stabilizojë membranën e neuronit duke vepruar në kanalet e Na të ndieshme ndaj voltazhës. Është poashtu e mundshme që edhe acidi valproik ushtron veprim në kanalet e Na.

Besohet se disa antikonvulzivë veprojnë në kanalet e Ca. Duket se etosuksimidi ka veprim specifik në bllokimin e kanaleve të Ca që i takojnë T-tipit, pa ndikuar në transportin e joneve tjera. Suksinimidet bëjnë ngritjen e pragut të sulmit duke kufizuar shpërndarjen e valës së zbrazjes gjatë sulmit në korteks dhe ganglione bazale. Ato kanë efekt të vogël në kufizimin e potencimit post-tetanik të transmisionit sinaptik. Përgjegjja sinaptike ndaj stimulimit të përsëritur me frekuencë të ulët është e reduktuar, duke suprimuar pamjen tipike gjemb-dhe-valë të sulmeve (që mungojnë) të petit mal.

Felbamati mund të stimulojë N-metil-D-aspartat (NMDA) receptorët që ndodhen në SNQ, për të cilat besohet se marrin pjesë në inicimin dhe propagimin e sulmeve. Duket se NMDA receptorët rregullohen nga ana e glicinës përmes aktivizimit të kanaleve jonike të CA që në portën hyrëse kanë receptorin. Lidhja e glicinës për NMDA receptorë shkakton rritje të frekuencës së hapjeve të kanaleve që ndërmjetësohet nga NMDA receptorët, dhe kjo dukuri është e rëndësishme për inicimin dhe propagimin e sulmeve. Felbamati antagonizon efektet e glicinës duke u lidhur për vendin e lidhjes së glicinës në NMDA receptorë, dhe përmes kësaj e ngrit pragun e sulmit dhe parandalon përhapjen e tij.

Mekanizmi i veprimit antikonvulziv të inhibitorëve të anhidrazës karbonike, kryprave të magnezit dhe të gabapentinës akoma nuk është mirë i sqaruar.

DIAZEPAMI

Indikacionet:

Për qetësimin simptomatik të ankthit ( palpitacionet, pagjumësia, djersitja, dridhja, paqëndrushmëria), ekscitimit dhe tensionit, që kanë lidhje me gjendjen psikoneurotike, si dhe me çrregullimet që kanë lidhje me shqetësimet mendore. Për qetësimin e përgjithshëm para masave terapeutike stresuoze ose ndërhyrjeve të tilla si goditja elektrike e zemrës, kateterizimi i zemrës, endoskopia, procedurat radiologjike, ndërhyrjet e vogla kirurgjike, biopsitë, mjekimet e djegjeve etj. Në psikiatri përdoret për mjekimin e të sëmurëve të eksituar të shoqëruar me gjendje ankthi dhe panikë të menjëhershme si dhe në shqetësimet mendore në delirium tremens. Indikohet edhe për mjekimin akut të gjendjeve epileptike si dhe të gjendjeve të tjera konvulzive (tetani, eklampsi).

Kundërindikacionet:

Në pacientët me tejndjeshmëri ndaj barit si dhe te të sëmurët me vartësi nga lëndët e tjera duke përfshirë edhe alkoolin. Përjashtim bëjnë vetëm mjekimet e reakcioneve akute të shkaktuara nga ndërprerja e mjekimeve që shkaktojnë varësi.

Veprimet anësore:

Lodhje, molisje, dobësi muskulare, konfuzion, konstipacion, depresion, diplopi, disartri, dhembje koke, hipotension, mbajtje e urinës, skuqje të lëkurës, vështërsi në të folur, mundim, tharje goje, dridhje, marramendje, turbullim i të pamurit, ankth, çrregullime të gjumit, halucinacione. rritje të transaminazave dhe e fosfatazës alkaline, si dhe raste të ikterit. Pas injektimit të shpejtë në venë mund të ndodhë trombozë e venave, flebit, iritim lokal, vjellje .

Dozimi:

Oralisht, të rriturit: në varësi të patologjisë dhe gjendjes së pacientit doza e zakonshme ditore është 5-20 mg në ditë. Doza e njëhershme rëndom nuk duhet të kalojë 10 mg.

Te fëmijët: 0,1- 0,3 mg/kg masë trupore në ditë, me rrugë I.M. ose I.V. Te të rriturit preferohet një dozë prej 2-20 mg që injektohet në muskul apo venë. Në varësi të masës trupore, indikimeve dhe rëndësisë së simptomeve. injektimi në venë duhet të bëhet ngadalë, (0,5-1 mL/minut); injektimi i shpejtë shkakton apne. Në anesteziologji, si premedikacion, injektohen në muskul 10-20 mg (fëmijëve 0,1-0,2 mg/kg), një orë para induktimit të anestezisë së përgjithshme. Për qetësimin e përgjithshëm, para procedurave terapeutike stresore, ekzaminimeve dhe ndërhyrjeve injektohen në venë 10-30 mg; fëmijëve 0,1-0,2 mg/kg. Në gjinekologji dhe obstetrikë: eklampsia, për konvulzionet aktuale ose kërcënuese, injektohen në venë 10-20 mg.Konvulzionet febrile të zgjatura (që zgjasin më shumë se 15 minuta), konvulzionet rekurente ose ato konvulzione që paraqiten tek fëmijët me rrezik të njohur duhet të trajtohen në mënyrë më aktive pasi që ekziston rreziku i dëmtimit të trurit. Diazepami është bari i dorës së parë i cili jepet ose me injekcion të ngadalshëm intravenoz në dozë prej 250 mikrogram/kg ose, që preferohet më shumë, me tretësirë rektale në dozë prej 500 mikrogram/kg (maksimalisht 10 mg) duke përsëritur dozën nëse është e nevojshme.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 2 mg, 5 mg, 10 mg

Injekcione: 5 mg/mL në ampulë 2 mL

Tuba rektale (solucon rektal): 2 mg/mL, 4 mg/mL, 5 mg/mL.

GABAPENTINA

Indikacionet:

Sulmet parciale epileptike me ose pa gjeneralizim tek të rriturit.

Kundërindikacionet:

Hipersenzitiviteti.

Veprimet anësore:

SNQ: dobësi, somnolencë, mundim, ataksi, nistagmus, tremor, dizartri, amnezion, depresion, të menduar abnormal, shtangime.

SKV: edemë periferike, vazodilatim.

ORL: rinit, faringit, koll, tharje e fytit.

Oftalmologjike : diplopi, ambliopi.

SGI: nauze, vjellje, konstipacion, tharje e gojës, dispepsion.

SUGJ: impotencë.

Hematologjike: zvogëlim i numrit të leukociteve.

Lëkura: kruarje, abrazion.

Të tjera: çrregullime të dhëmbëve, rritja e oreksit dhe të peshës, dhembje muskulare, fraktura.

Dozimi:

Fillohet me 300 mg një herë në ditë, dy herë nga 300 mg në ditën e dytë, tre herë nga 300mg në ditën e tretë dhe kështu me rradhë deri në 1.800 mg në ditë ose edhe më pak nëse efektet janë të kënaqshme. Tolerim i mirë i medikamentit është treguar edhe gjatë administrimit të dozave më të larta (deri në 3.600 mg).

Ekziston skemë e posaçme e dozimit tek pacientët me sëmundje të rënda të veshkeve ose tek ata që i nënshtrohen hemodializës.

Format farmaceutike dhe dozat:

Kapsulla: 100 mg, 300 mg, 400 mg.

KARBAMAZEPINA

Indikacionet:

Në epilepsi, në formën primare ose sekondare të epilepsisë së gjeneralizuar, me kriza e komponente toniko-klonikë. Nuk jep efekte tek petit mal. Indikohet në mani, në profilaksën e çregullimeve maniako-depresive; në neuralgji trigeminale idiopatike dhe neuralgji trigeminale; neuralgji glosofaringale idiopatike; sindrom i abstinencës nga alkooli; diabet insipid qendror; poliuri dhe polidipsi me origjinë neurohormonale; neuropati diabetike.

Kundërindikacionet:

Te pacientët me tejndjeshmëri ndaj barit; te blloku atrioventrikular; nuk përdoret së bashku me inhibuesit e monoaminoksidazës (IMAO).

Veprimet anësore:

Tharje e gojës, mungesë e oreksit, vjellje, diarre, konstipacion, dhembje koke, marramendje, pagjumësi, ataksi, diplopi, hiponatremi, dermatit eksfoliativ, nekrolizë epidermike toksike, rënje flokësh, leukopeni, trombocitopeni, agranulocitozë, tromboembolizëm, hepatit, proteinuri, edemë e gjëndrrave limfatike.

Dozimi:

Të rriturit, në fillim 200 mg, 1 ose 2 herë në ditë; pastaj doza rritet ngadalë deri në 400 mg, 2-3 herë në ditë kur edhe arrihet dozimi optimal.

Te fëmijët: 10-20 mg/kg në ditë.Doza maksimale është 1,6 gr në ditë.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 100 mg, 200 mg, 400 mg

Shurup: 100 mg/5 mL

KLORMETIAZOLI

Indikacionet:

Hipnotik, status epileptik, apstinencë nga alkooli, qetësim gjatë anestezionit regjional.

Vërejtje të posaçme:

Në çrregullime kardiake dhe respiratore, hepatit, çrregullime personaliteti të theksuara, te të moshuarit sedacion i tepruar.

Kundërindikacionet:

Në insuficiencë akute pulmonare, te alkoolistët që vazhdojnë të pijnë.

Veprimet anësore:

kongjestion dhe iritim nazal; dhembje koke; reakcione në lëkurë (më rrallë); tek infuzionet I.V. tromboflebit i lokalizuar; tahikardi dhe rënje kalimtare e shtypjes së gjakut.

Dozimi:

Në pagjumësi të theksuar, te të rriturit, 1-2 kapsulla ose 5-10 mL shurup para gjumit.

Në agjitim, nga 1 kapsullë ose 5 mL shurup, 3 herë në ditë

Abstinencë nga alkooli fillimisht 2-4 kapsulla, pastaj:

ditën e parë 9-12 kaps. të ndarë në 3-4 doza

ditën e dytë 6-8 kaps. në 3-4 doza

ditën e tretë 4-6 kaps. në 3-4 doza, pastaj doza zvogëlohet gradualisht me trajtim maks. 9 ditor.

Në anestezion regjional, infuzion I.V. si tretsirë 0.8% të edisilatit të klormetiazolit; për induksion 200 mg/min në 1-2 minutat e parë pastaj dozë mbajtëse 8-32 mg/min.

Në status epileptik, si tretësirë 0.8% fillimisht, 40-120 mg/min deri në maks. 320-800 mg /min; nëse ka nevojë mund të vazhdohet ( në bazë të përgjegjjes së pacientit) me rëndom 4-8 mg/min.

Te fëmijët: fillimisht 80 mcg/kg/min pastaj doza rritet çdo 2-4 orë derisa të ndalen konvulzionet.

Format farmaceutike dhe dozat:

Kapsulla: 192 mg

Shurup: 250 mg/5 mL

Infuzion I.V.: 0.8% (8 mg/mL), 500 mL

KLONAZEPAMI

Indikacionet:

Te gjitha format e epilepsisë; mioklonusi; statusi epileptik.

Kundërindikacionet:

Depresion respirator, insificiencë akute respiratore.

Vërejtje të posaçme:

Sëmundjet respiratore, mëlqia dhe veshket e dëmtuara, të vjetrit dhe të molisurit, shtatzania dhe laktacioni, të shmanget ndërprerja e shpejtë e trajtimit; porfiria. Përgjumja mund të afektojë shkathtësinë e ngasjes së automjeteve dhe manipulimit me makina.

Veprimet anësore:

Përgjumje, lodhje, marramendje, hipotoni e muskujve, çrregullime të koordinimit, hipersalivacion te fëmijët, agresivitet paradoksal, ndryshime mentale dhe ngacmueshmëri, çrregullime të pasqyrës së gjakut shfaqen rrallë, rezultate jonormale të testeve funkcionale të mëlqisë.

Dozimi:

Fillimisht 1 mg (të vjetrit, 500 mikrogram) në mbrëmje gjatë 4 netëve, duke rritur dozën gjatë 2-4 javësh deri sa të mbërrihet doza e rëndomtë mbajtëse 4-8 mg/në ditë në doza të ndara. Fëmijët deri 1 vjeç fillojnë me 250 mikrogram duke e rritur dozën deri në 0.5-1 mg/ditë në doza të ndara; fëmijët 1-5 vjeç fillojnë me 250 mikrogram duke rritur dozën deri në 1-3 mg në ditë në doza të ndara; fëmijët 5-12 vjeç fillojnë me 500 mikrogram duke rritur dozën deri 3-6 mg në ditë në doza të ndara.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 500 mikrogram, 2 mg

PRIMIDONI

Indikacionet:

Të gjitha format e epilepsisë përveç kur mungojnë konvulzionet; tremori esencial.

Vërejtje të posaçme:

Shiko tek fenobarbitoni.

Veprimet anësore:

Shiko tek fenobarbitoni. Marramendje, ataksi, pështirosje, çrregullime të të pamurit dhe ekzantemë posaçërisht në përdorimin e parë dhe që rëndomë është reverzibil në përdorimin e vazhdueshëm.

Dozimi:

Tek epilepsia fillimisht 125 mg para gjumit duke e rritur dozën për 125 mg çdo tri ditë deri në 500 mg në ditë të ndarë në dy doza. Doza vazhdon të rritet pastaj për 250 mg çdo tri ditë deri në dozën maksimale prej 1,5 g në ditë në doza të ndara.

Fëmijët: nën 2 vjeç marrin 250-500 mg në ditë, në 2 doza të ndara; 2-5 vjeç 500-750 mg në ditë, në 2 doza të ndara; 6-9 vjeç 0,75-1 g në ditë, në 2 doza të ndara.

Tremori esencial: fillimisht 50 mg në ditë (si suspenzion) duke e rritur gradualisht dozën gjatë 2-3 javëve varësisht nga përgjegjja terapeutike; maksimalisht 750 mg në ditë.

Forma farmaceutike dhe doza:

Tableta: 250mg

Suspenzion oral: 250mg/5mL

SELEGILINA

Indikacionet:

Sëmundja e Parkinsonit ose parkinsonizmi simptomatik (por jo sindromi ekstrapiramidal i shkaktuar nga barnat), i përdorur vetëm (në sëmundjen e hershme) ose si terapi shtesë me levodopën.

Vërejtje të posaçme:

Ulcerime gastrike ose duodenale (të shmanget në ulcerimin aktiv), hipertensioni i pakontrolluar, aritmia, angina, psikozat, shtatzania dhe laktacioni, efektet anësore të levodopës mund të rriten, përdorimi i njëkohshëm mund të kërkojë zvogëlimin e dozës prej 10-50% të levodopës.

Veprimet anësore:

Konstipacion, diarre, pështirosje dhe vjellje, fyt i thatë, stomatit, faringit, hipotension, depresion, konfuzion, psikozë, agjitim, kokëdhembje, tremor, marramendje, vertigo, çrregullime gjumi; dhembje shpine, shtrëngim muskujsh, dhembje e nyjeve, vështirërsi në urinim, reakcione të lëkurës, janë raportuar rritje të enzimeve të mëlqisë.

Dozimi:

10 mg në mëngjes, ose 5 mg në mëngjes dhe mesditë.

Të vjetrit:për të shmangur konfuzionin dhe agjitimin, mbase do të ishte adekuate të fillohet trajtimi me dozë prej 2,5 mg në ditë.

Forma farmaceutike dhe doza:

Tableta: 5mg

VALPROATI I NATRIUMIT

Indikacionet:

Te të gjitha format e epilepsisë.

Kundërindikacionet:

Te pacientët me tejndjeshmëri ndaj barit, hepatit akut, hepatit kronik, porfiri.

Veprimet anësore:

Pështirosje, ataksi, iritim gastrik, hiperamonemi, shtim oreksi dhe shtim në peshë, rënje e përkohshme e flokëve, edemë, trombocitopeni dhe inhibim i agregimit të trombociteve, dëmtim i funksionit të mëlqisë.

Dozimi:

Në fillim 600 mg në doza të ndara, më mirë para ushqimit duke e rritur dozën me nga 200 mg në ditë, në intervale 3 ditore, deri në dozën maksimale prej 2,5g në ditë; në doza të ndara, doza e zakonshme mbajtëse është 1-2g në ditë.

Te fëmijët: deri 20 kg, në fillim 20 mg/kg në ditë, në doza të ndara; doza rritet gradualisht deri në 40 mg/kg në ditë; mbi 20 kg, në fillim 400 mg në ditë, në doza të ndara; doza rritet gradualisht deri në 20-30 mg/kg në ditë; doza maksimale, 35 mg/kg në ditë.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 150 mg, 200 mg, 300 mg

Pika orale: 300 mg/mL

VIGABATRINI

Indikacionet:

Trajtim i ndajshtuar, i filluar dhe mbikëqyrur nga specialisti, i konvulzioneve parciale me ose pa gjeneralizim i cili nuk mund të kontrollohet në mënyrë të kënaqshme me antiepileptikët tjerë. Mund të përdoret edhe si terapi e vetme në menaxhimin e spazmeve infantile tek West sindromi.

Vërejtje të posaçme:

Dëmtimi i veshkeve; të vjetrit; të monitorohen së afërmi funkcionet neurologjike; të shmanget ndërprerja e përnjëhershme (zvogëlo dozën gjatë 2-4 javëve); histori të psikozës, depresioni ose problemet biheviorale; shtatzania dhe laktacioni.

Defektet e fushës vizive: Përdorimi i vigabatrinit është i shoqëruar me defekte të fushës vizive. Shfaqja e simptomeve ndryshon prej 1 muaji deri në disa vjet pas fillimit të terapisë. Në shumicën e rasteve defektet e fushës vizive perzistojnë edhe pas ndërprerjes së terapisë. Literatura e prodhuesit këshillon që të bëhet testimi i fushës vizive para trajtimit dhe në intervale prej 6 muajsh; prodhuesi ofron në disponim një procedurë për testimin e fushës vizive për ata që janë në moshë të rritjes më të vogël se 9 vjeç. Pacientëve do të duhej t’u tërhiqet vërejtja për të raportuar për çdo simptom vizual që paraqitet dhe të referohen për kontrollim urgjent oftalmologjik. Ndërprerja graduale e vigabatrinit do të mund të merrej parasysh.

Kundërindikacionet:

Defektet e fushës vizive.

Veprimet anësore:

Përgjumje (sedacion rrallë i vërejtur, stupor, dhe konfuzione me valë jospecifike të ngadalshme EEG ), lodhje, defekte të fushës vizive, marramendje, nekrozë, iritabilitet, eksitim dhe agjitim posaçërsiht tek fëmijët; depresion, gjykim jonormal, nistagmus, ataksi, tremor, parestezi, koncentrim i pamjaftueshëm; më rrallë konfuzion, agresivitet, psikozë, mani, çrregullime të memorjes, çrregullime të të pamurit (psh.diplopi); fitim në peshë, edemë, çrregullime gastrointestinale, alopeci, ekzantemë; urtikari, rritje e herëpashershme e frekuencës së konvulzioneve (posaçërisht nëse janë mioklonike), zvogëlim i enzimeve të mëlqisë, zvogëlim i lehtë i hemoglobinës; fotofobi dhe çrregullime të retinës (psh. atrofi periferike e retinës); neurit optik, është raportuar gjithashtu edhe atrofi optike.

Dozimi:

Me terapi vijuese antiepileptike, fillimisht 1 g në ditë si një dozë ose e ndarë në 2 doza, pastaj doza rritet gradualisht deri në arritjen e efektit terapeutik me nga 500 mg në intervale javore; doza ditore luhatet prej 2-3 g (maks. 3 g në ditë); Fëmijët: fillimisht 40 mg/kg në ditë në një dozë të vetme ose të ndarë në 2 doza të ndara dhe pastaj duke e rregulluar sipas peshës trupore: 10-15 kg merr 0,5-1 g në ditë; pesha trupore 15-30 kg merr 1-1,5 g në ditë; pesha trupore 30-50 kg merr 1,5-3 g në ditë; pesha trupore më shumë se 50 kg merr 2-3 g në ditë.

West sindromi: monoterapi 50 mg/kg në ditë, duke e rregulluar dozën varësisht nga përgjegjja terapeutike gjatë 7 ditëve; dozat e përdorura deri 150 mg/kg tolerohen mirë.

Forma farmaceutike dhe doza:

Tableta të veshura: Vigabatrin 500 mg

Qese me pluhur: Vigabatrin 500 mg

Barbituratet

Mekanizmi i veprimit:

Barbituratet shkaktojnë efekt depresiv jo-selektiv në tërë SNQ, me një fillim të ngadalshëm por me kohë të gjatë të veprimit. Veprimi antikonvulziv i barbiturateve është rezultat i kombinimit të ngritjes së pragut të ngacmimit dhe pengimit të shpërndarjes së valës së ekscitimit nga fokusi i sulmit. Barbituratet inhibojnë shpërndarjen e aktivitetit ekscitues në korteks, talamus, sistem limbik dhe shkaktojnë ngritjen e pragut të ngacmimit të korteksit motorik ndaj stimulimit elektrik. Ekscitabiliteti pre dhe post sinaptik është i zvogëluar. Besohet se efekti sedativ-hipnotik është rezultat i intensifikimit të aktivitetit inhibitor në formacionin retikular polisinaptik në trurin e mesëm që kontrollon këto funksione të SNQ. Barbituratet, në raste kur jepen në doza të tilla që induktojnë gjendjen komatoze, e mbrojnë trurin nga iskemia duke reduktuar shtypjen intrakraniale.Pasi që fenobarbitoni indukton glukuronil transferazën hepatike, ai poashtu përdoret për të reduktuar koncentrimin e bilirubinës në serum te neonatusët dhe te ata me kolestazë kronike.

FENOBARBITONI

Indikacionet:

Kriza të epilepsisë, me përjashtim të “petit mal”, trajtimi profilaktik i konvulzioneve hiperpiretike tek foshnjet.

Kundërindikacionet:

Kundërindikacion absolut është porfiria akute intermitente.

Veprimet anësore:

Pagjumësi, latargji, depresion, ataksi, reakcione alergjike në lëkurë, eksitim paradoksal, asteni, konfuzion, hiperkinezi tek fëmijët, anemi megaloblastike.

Dozimi:

Oralisht: 60-180 mg në darkë, para gjumit. Te fëmijët: 5-8 mg/kg në ditë.

I.M. dhe I.V.: 50-200 mg. Doza maksimale është 600 mg. I.V. tretësira hollohet 1:10 me ujë për injekcion.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 15 mg, 60 mg, 100 mg

Injekcione: 100 mg/mL, në ampula 2 mL

FENITOINA

Indikacionet:

Të gjitha format e epilepsisë përveç kur mungojnë konvulzionet; neuralgjia trigeminale nëse karbamazepina është e papërshtatshme.

Kundërindikacionet:

Te pacientët me mbindijeshmëri ndaj barit.

Veprimet anësore:

Pështirosje, vjellje, konfuzion mendor, maramendje, kokëdhembje, dridhje, nervozë kalimtare, pagjumësi; më rrallë janë paraqitur: diskinezi, neuropati përferike, ataksi, shqiptim i keq i fjalëve. Nistagmusi dhe turbullimi i të pamurit janë shenja të mbidozimit. Poashtu mund të paraqiten edhe akne, hirsutizëm, limfoadenopati, poliartrit nodoz, hipertrofi gingivale, ethe, hepatit, lupus erithematosus, sindrom Steven-Johnson, nekrolizë epidermike, anemi megaloblastike, leukopeni, trombocitopeni, agranulocitozë, anemi aplastike; mund të ulet edhe niveli i kalciumit në gjak.

Dozimi:

Oralisht, në fillim 3-4 mg/kg masë në ditë ose 150-300 mg në ditë si dozë e vetme ose e ndarë në dy doza. Në rast nevoje doza mund të rritet. Doza e zakonshme është 300-400 mg në ditë. Doza e zakonshme është 600 mg në ditë. Fëmijët: 5-8 mg/kg, 1 ose 2 doza në ditë. I.V. ngadalë, 15 mg/kg me mbikqyrje të shtypjes së gjakut dhe EKG-së. Doza mbajtëse 100 mg, duhet përdorur më vonë në një interval prej 6 orësh. Nuk rekomandohet I.M.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 50 mg

Kapsulla: 25 mg, 50 mg, 100 mg, 300 mg

Injekcione: 50 mg/mL në ampula 5 mL

4.9 ANTIPARKINSONIKËT

Sëmundja e Parkinsonit është sëmundja e katërt më e shpeshtë neurodegjenerative tek të moshuarit. Ajo përfshin rreth 1% të personave mbi 60 vjeç dhe përkufizohet si ”mplakje e parakohshme e neuroneve dopaminergjike” që manifestohet me këto ndryshime : tremor, rigjiditet, akinezi, humbje të reflekseve posturale. Sëmundja vjen si pasojë e dëmtimeve të neuroneve dopaminergjike nigrostriatale ku si pasojë kemi zvogëlimin e përqimit të dopaminës në ganglione bazale dhe çrregullimin e ekuilibrit të dopaminës, acetilkolinës dhe GABA-s. Meqë vjen deri të zvogëlimi i aktivitetit të neuroneve dopaminergjike, funksioni i receptorëve kolinergjikë është i rritur. Prandaj, përveç trajtimit me dopaminë, përdoren edhe antikolinergjikët natyrorë dhe sintetikë:

1. barnat antimuskarinike

2. barnat dopaminergjike.

BIPERIDENI

Indikacionet:

Te të gjitha tipet e Parkinsonizmit; simptome piramidale të nxitura nga barnat.

Kundërindikacionet:

Kundërindikacion absolut është glaukoma këndngushtë; stenoza mekanike në traktin gastrointestinal dhe në megakolon.

Veprimet anësore:

Marramendje, pagjumësi, konfuzion, asteni, halucinacione, tharje goje, hiperhidrozë, konstipacion, tahikardi; përdorimi parenteral mund të shkaktojë ulje të presionit të gjakut.

Dozimi:

Me rrrugë orale: në fillim 1mg, 2 herë në ditë duke rritur gradualisht dozën deri në 2 mg, 3 herë në ditë. Doza mbajtëse është 3-12 mg, në doza të ndara. I.M. dhe I.V. (me injektim të ngadalshëm 2,5-5 mg, deri 4 herë në ditë.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 2 mg;

Injekcione: 5 mg/mL

BROMOKRIPTINA

Indikacionet:

Parandalim ose suprimim i laktacionit; akromegali; amenore; parkinsonizëm.

Vërejtje të posaçme:

Insuficienca renale ose hepatike; mund të shkaktojë ulcerime te pacientët me akromegali; te pacientët me histori të çrregullimeve psikike.

Kundërindikacionet:

Tejndjeshmëri ndaj bromokriptinës; sëmundje e theksuar iskemike e zemrës; çrregullimet e qarkullimit periferik; shtatzani; nuk indikohet te fëmijët nën 15 vjeç.

Veprimet anësore:

Hipotension, vazospazëm e gishtrinjëve, sidomos te pacientët me sindromin Raynaud; depresion; halucinacione; pështirosje; konstipacion; spazëm i muskujve të këmbës.

Dozimi:

Për parandalim dhe suprimim laktacioni 2.5 mg në ditën e parë ose për 2-3 ditë për suprimim dhe pastaj 2.5 mg 2 herë në ditë, gjatë 14 ditëve; për hipogandizëm, galaktore, infertilitet, 1-1.25 mg në mbrëmje e rritur gradualisht deri 7.5 mg në ditë, në doza të ndara; akromegali, fillimisht 1-1.25 mg në mbrëmje e rritur deri në 5 mg çdo 6 orë, në raste të rralla deri 30 mg në ditë;

Parkinsonizëm, 1.25 mg 2 herë në ditë e rritur gradualisht deri në 30-90 mg në ditë në 3 doza të ndara.

Dozat dhe forma farmaceutike:

Tableta: 2.5mg, 10mg

LEVODOPA

Indikacionet:

Parkinsonizëm.

Kundërindikacionet:

Glaukoma këndngushtë.

Veprimet anësore:

Pagjumësi, anoreksi, hipotension, marramendje, tahikardi, aritmi, ngjyrosje e kuqrremtë e lëkurës dhe e lëngjeve të organizmit, simptoma psikike, depresion, dhembje koke, neuropati periferike.

Dozimi:

500 mg në ditë dozë e cila rritet çdo 3 ditë deri në dozën maksimale 3-4g në ditë, në doza të ndara. Rëndom përdoret në kombinim me lëndë të tjera.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 100 mg, 250 mg, 500 mg

Kapsulla: 100 mg, 250 mg, 500 mg

PROCIKLIDINA

Indikacionet:

Të gjitha format e parkinsonizmit; si mjet ndihmës gjatë mjekimit me levodopë; te çrregullimet ekstrapiramidale të shkaktuara gjatë medikimit me barna që veprojnë në sistemin nervor qendror.

Vërejtje të posaçme:

Sëmundjet kardiovaskulare, insuficiencë hepatike ose renale, të vjetrit, të shmanget ndërprerja e shpejtë e trajtimit.

Kundërindikacionet:

Pacientët me tejndjeshmëri në bar, retencë e patrajtueshme e urinës, glaukoma këndngushtë, obstruksion gastrointestinal.

Veprimet anësore:

Marramendje, tharje e gojës, turbullim i të pamurit, konstipacion, aritmi kardiake, retencion i urinës, rritja e presionit intraokular, ekzantema, halucinacione, parotit supurativ (në raste të rralla), ileus paralitik.

Dozimi:

Fillohet me 2.5 mg nga 3 herë në ditë oralisht, duke rritur dozën gradualisht nëse është e nevojshme; maksimalisht 30 mg në ditë (60 mg në ditë në raste të jashtëzakonshme). Te të vjetrit preferohet dozim më i ulët.

Te distonia akute jepen 5-10 mg me injekcion intramuskular duke përsëritur dozën nëse është e nevojshme mbas 20 minutave; doza maksimale është 20 mg në ditë. Injekcioni intravenoz prej 5 mg është rëndom i efektshëm mbrenda 5 minutave; ndonjë pacienti mund t’i duhen 10 mg ose më shumë dhe mund të kërkojë deri në 30 minuta për të arritur lehtësim; te të vjetrit preferohet dozim më i ulët.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 5 mg

Shurup: 2.5 mg/5mL, 5 mg/5mL

Injekcione: 5 mg/mL

TRIHEKSIFENIDILI

Indikacionet:

Të gjitha format e parkinsonizmit; si mjet ndihmës gjatë mjekimit me Levodopa; te çrregullimet ekstrapiramidale të shkaktuara gjatë medikimit me barna që veprojnë në sistemin nervor qendror.

Vërejtje të posaçme:

Sëmundjet kardiovaskulare, insuficiencë hepatike ose renale, të vjetrit, të shmanget ndërprerja e shpejtë e trajtimit, mund të keqpërdoret (mund të shkaktojë eufori).

Kundërindikacionet:

Pacientët me tejndjeshmëri në bar, retencion i patrajtueshëm i urinës, glaukoma këndngushtë, obstruksion astrointestinal.

Veprimet anësore:

Dozimi:

Në fillim 1 mg në ditë, doza rritet gradualisht; doza mbajtëse është 5-15 mg në ditë, në doza të ndara.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 1 mg, 2 mg, 5 mg

4.10 BARNAT PËR TRAJTIMIN E VARSHMËRISË NGA SUBSTANCAT ABUZUESE

FLUMAZENILI

Indikacionet:

Anulimi i efekteve sedative të benzodiazepineve në anestezion , njësi intenzive dhe procedurat diagnostike.

Vërejtje të posaçme:

Me veprim të shkurtë (përsëritja e dozave mund të jetë e nevojshme-efekti i benzodiazepineve mund të perzistojë më së paku 24 orë); varshmëria në benzodiazepine (mund të precipitojë simptome të abstinencës); pacientët epileptikë të cilët kanë marrë terapi të gjatë të benzodiazepineve (rrezik nga konvulzionet); të sigurohet që është anuluar bllokada neuromuskulare para se të jepet flumazenili; të shmanget dhënja e shpejtë e injekcionit tek pacientët me rrezik të lartë, tek pacientët anksiozë dhe pacientët që ju nënshtrohen operacioneve të mëdha kirurgjike), dëmtimi i mëlqisë; lëndimet e kokës (anulimi ishpejtë i sedacionit të benzodiazepineve mund të shkaktojë konvulzione); të moshuarit, fëmijët, shtatzania dhe laktacioni.

Kundërindikacionet:

Konditat që e rrezikojnë jetën (psh. shtypja e rritur intrakraniale, status epilepticus) të cilat kontrollohen nga benzodiazepinet.
Veprimet anësore:

Pështirosje, vjellje dhe mbërdhezje; nëse bëhet zgjuarje shumë e shpejtë mund të paraqiten agjitimi, anksioziteti dhe frika; rritje e shtypjes së gjakut dhe të ritmit të zemrës tek pacientët në njësi intenzive; shumë rrallë paraqiten konvulzionet (veçanërisht tek pacientët epileptik).

Dozimi:

Me injekcion intravenoz jepen 200 mikrogram gjatë 15 sekondave nëse është e nevojshme në intervale kohore prej 60 sekondash; diapazoni i dozës së rëndomtë është 300-600 mikrogram; doza maksimale e përgjithshme është 1 mg ( në njësi intenzive 2 mg); kërko etiologjinë nëse nuk ka përgjegjje terapeutike në dozat e përsëritura.

Nëse rishfaqet përgjumja mbas dhenjes së injekcionit infuzioni intravenoz në dozë prej 100-400 mikrogram/orë jepet duke e dozuar varësisht nga shkalla e zgjimit.
Dozat dhe forma farmaceutike:

Injekcione: 100 mikrogram/mL

NALOKSONI

Indikacionet:

Rikthim i frymëmarjes së deprimuar me opioid; mbidozim i opiateve.

Vërejtje të posaçme:

Çrregullimet kardiovaskulare, ose te pacientët që marrin barna kardiotoksik; varshmëri fizike ndaj opiateve.

Veprimet anësore:

Pështirosje dhe vjellje; tahikardi dhe fibrilacion.

Dozimi:

Me rrugë I.V. 1.5-3 mcg/kg. Nëse ka nevojë për vazhdim, injekcione I.M. pas 1-2 orësh.

Fëmijët: me injekcion I.V. 10 mcg/kg. Nëse nuk ka reagim, doza pasardhëse 100 mcg/kg . Nëse nuk është e mundshme rruga I.V. atëherë doza ndahet në pjesë me rrugë I.M. ose subkutane.

Neonatët: me injekcion subkutan, intramuskular ose intravenoz, të përsëritur çdo 2-3 minuta

Format farmaceutike dhe dozat:

Tretësirë për injekcion: 20 mcg/mL.