7.1 BARNAT PËR SHFRYTËZIM NË OBSTETRIKË

Oksitocinet

Ergot alkaloidet

Tokolitikët

METILERGOMETRINA

OKSITOCINA

HEKSOPRENALINA

DINOPROSTONI

RITODRINA

7.2 BARNAT PËR TRAJTIMIN E SËMUNDJEVE TË VAGINËS DHE TË VULVËS

PREMARIN- ESTROGJENE TË KONJUGUARA

7.3 KONTRACEPTIVËT

Kontraceptivët

ETINILESTRADIOL-NORGESTREL

7.4 BARNAT PËR ÇRREGULLIMET URO-GJENITALE

BETANEKOLI

 

Oksitocinet

 

Mekanizmi i veprimit:

Të gjithë oksitocinet rrisin amplitudën dhe frekuencën e kontrakcioneve të uterusit. Ergonovina në mënyrë selektive stimulon muskulaturën e lëmuar të uterusit dhe të sistemit vaskular duke shkaktuar kontrakcione të forta të përcjellura pastaj me relaksim. Dozat më të larta mund të zgjasin kohën e kontrakcioneve muskulare dhe të shkurtojnë periudhën e relaksimit. Oksitocina në mënyrë selektive stimulon muskulaturën e lëmuar të uterusit duke e rritur permeabilitetin e Na në membranat qelizore të miofibrileve. Në këtë mënyrë shkaktohen kontrakcione ritmike të uterusit. Përgjegjja e uterusit në oksitocinë rritet me përparimin e tremujorit të tretë të shtatzanisë. Mekanizmi i saktë i veprimit të dinoprostonit është i panjohur, por besohet se merr pjesë në rregullimin e transportit të Ca nëpër membranën qelizore si dhe në rregullimin e koncentrimit të  3’,5’- adenozin monofosfatit brenda qelizës. Si rezultat i këtyre veprimeve, dinoprostoni indukton kontrakcionet uterine përmes stimulimit të muskulaturës së lëmuar të uterusit (miometriumit).

Në dallim prej oksitocinës, ergonovina e rrit aktivitetin e cerviksit, duke shkaktuar shtimin e kontrakcioneve të cerviksit. Oksitocina dhe dinoprostoni e reduktojnë tonusin cervikal, duke shkaktuar dilatimin e cerviksit. Rritja e amplitudës dhe frekuencës së kontrakcioneve uterine e innuktuar nga oksitocinet shkakton  çrregullim të shkurtër të qarkullimit të gjakut në uterus. Si pasojë e induktimit të kontrakcioneve të murit të uterusit përreth enëve të gjakut që gjakosin (induktim i shkaktuar nga veprimi i ergonovinës) mund të ndodhë edhe hemostaza.

 

Ergot alkaloidet

 

Mekanizmi i veprimit:

Veprimi farmakologjik i ergot alkaloideve është kompleks. Këto substanca mund, në mënyrë simultane të veprojnë si stimulues ose antagonistë të receptorëve alfa- adrenergjik, receptorëve dopaminergjik dhe ato serotonik. Rimarrja e noradrenalinës inhibohet nga ana e ergot alkaloideve. Për shkak të veprimit (të mundshëm) periferik vazokonstriktor këto substanca duhet të administrohen me kujdes tek pacientët me sëmundje vaskulare periferike dhe koronare.

Krahasuar me ergotaminën, dihidroergotamina i ka më të shprehura efektet inhibuese alfa-adrenergjike dhe kjo shkakton më pak vazokonstrikcion periferik. Aktiviteti oksitocik është më i vogël se sa ai i ergotaminës e sidomos se ai i ergonovinës dhe i metilergonovinës. Dihidroergotamina është serotonin antagonist i dobët, edhe pse është më pak potente se metisergidi. Dihidroergotamina vazokonstrikton më tepër vazat kapacitative se sa ato rezistive. Për këtë arsye e rritë rikthimin venoz dhe e zvogëlon stazën venoze, dhe i administruar së bashku me heparinën mund të ndihmoj në parandalimin e trombozës venoze. Efektet në TA janë të paparashikueshme. Mekanizmi i trajtimit në kokëdhembjen vaskulare bazohet me gjasë në vazokonstrikcionin direkt të shtratit të dilatuar të arteries koronare dhe njëkohësisht zbret amplitudën e pulsacioneve. Mendohet se këtu janë të përfshira edhe veprimet e katekolaminës dhe serotoninës.

Bromokriptina është primarisht agonist i receptorëve dopaminergjik. Stimulimi i këtyre receptorëve në SNQ e bënë bromokriptinën të vlefshme në trajtimin e Parkinsonizmit dhe në redukimin e rritjes (tejmbushjes) postpartale të gjinjve. Pasi që receptorët dopaminergjikë ndërmjetësojnë në disa nga simptomet që vërehen tek njërëzit që  kanë ndërprerë marrjen e kokainës bromokriptina është përdorur dhe është  treguar e suksesshme në këtë trajtim.

 

Tokolitikët

 

Mekanizmi i veprimit:

Agjentët tokolitikë zvogëlojnë kontrakcionet uterine. Ky veprim mund të kryhet përmes mekanizmave të ndryshëm të veprimit. Agjentët betamimetik përfshijnë preparatet që rëndom përdoren siç janë ritodrina, heksoprenalina dhe  terbutalina. Janë studiuar edhe agjentët betamimetik të tjerë dhe këtu përfshihen: izoksuprina, albuteroli, metaproteronoli, nylidrina dhe fenoteroli. Betamimetikët kryesisht veprojnë në beta-receptorë, dhe kanë efekt të vogël në receptorët alfa-adrenergjik. Efekti stimulator në receptorët beta₂  adrenergjik rezulton me inhibimin e kontrakcioneve të muskulaturës së lëmuar duke përfshirë edhe muskulaturën e lëmuar të uterusit. Me gjasë betamimetikët stimulojnë aktivizimin e enzimit adenil ciklazës, duke e rritur produksionin e cAMP.  Rritja e cAMP shkakton vazodilatim dhe relaksim muskular në muskulaturën e lëmuar muskulare. Rritja e cAMP mund të zvogëlojë kalciumin intracelular duke e rritur efluksin (daljen jashtë) e kalciumit prej muskulaturës së lëmuar vaskulare dhe duke parandaluar influksin transmembranoz të kalciumit. AMP ciklike mund të inaktivizojë miozin kinazën, duke reduktuar fosforilimin e miozinës, duke relaksuar muskulaturën e lëmuar dhe duke parandaluar kontrakcionet uterine.

Mekanizmi i tokolitikëve që përdoren më rrallë ka të bëjë me drejtpeshimin hormonal ose ndikimin në kalcium. Veprimi tokolitik i sulfatit të magnezit është i paqartë. Është sugjeruar se antagonizon kalciumin, duke penguar interaksionin aktin-miozin dhe duke zvogëluar kontrakcionet uterine. Mekanizmat e tjerë të propozuar përfshijnë zvogëlimin ose bllokimin e transmisionit nervor, modifikimin e lirimit të acetilkolinës ose ndjeshmërisë. Bllokuesit e kanaleve të kalciumit (p.sh. verapamili, nifedipina) ihibojnë influksin e kalciumit në muskulaturën uterine. Niveli i ulët i kalciumit shkakton relaksim të miometriumit.

Inhibuesit e prostaglandin sintetazës, siç është indometacina, inhibojnë përgjegjësinë e prostaglandineve për maturimin cervikal dhe miometrial. Inhibimi i prostaglandinës fetale mund të shkaktojë mbylljen premature të duktusit arterial dhe hipertension intrauterin pulmonar.  Maturimi miometrial dhe cervikal janë poashtu të varur nga koncentrimi i ulët i progesteronit. Administrimi i progesteronit mund të shkaktojë poashtu efekt tokolitik si pasojë e rritjes së koncentrimit të progesteronit në serum.

 

METILERGOMETRINA

 

Indikacionet:

Parandalimi dhe trajtimi i hemorragjisë postpartum ose postabortion.

Vërejtje të posaçme:

Në pacientët me sepsë; sëmundjet obliterative vaskulare; hipertension.

Kundërindikacionet:

Në rastet me eklampsi; nuk përdoret për induksionin e lindjes në fazën e parë të lindjes; rrezik nga aborti spontan.

Veprimet anësore:

Hipertension, veçanërisht pas injekcioneve I.V. të shpejta, pështirosje vjellje, palpitacione, marramendje, dhembje koke, dhembje abdominale, dispne, rrezik nga gangrena.

Dozimi:

Oralisht: 0.2 mg, 3-4 herë në ditë, 2-7 ditë;

Me rrugë I.M.: 0.2 mg pas lindjes së krahut të përparëm, të placentës ose gjatë purperiumit; mund të përsëritet në intervale prej 2-4 orësh.

Me rrugë I.V. me doza të njëjta sikur I.M. por me kujdes për shkak të hipertensionit ose ndonjë aksidenti cerebrovaskular.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tretësirë për injekcion: maleat metilergometrine 0.2mg/mL

Tretësirë orale: 0.25 mg/mL

Tableta: 0.2 mg.

 

OKSITOCINA

 

Indikacionet:

Induktimi i shtatzanisë, kontrollimi i gjakderdhjes postpartum dhe hipotonicitetit të mitrës në stadin e tretë të lindjes; në formë të pikave për hundë, për lirimin e qumështit nga gjiri te femrat gjatë laktacionit.

Vërejtje të posaçme:

Mund të japë efekte antidiuretike; dozat e larta ose tejndjeshmëria ndaj oksitocinës mund të shkakojnë hipertonicitet të mitrës, spazma, kontrakcione tetanike ose rupturë të mitrës.

Veprimet anësore:

Në fetus mund të shkaktojë: bradikardi, aritmi, gjakderdhje intrakraniale, hipoksi, vdekje.Te nëna: aritmi, kontrakcione ventrikulare premature, hipotension, komë, konvulzione pështirosje, vjellje, hematomë të pelvikut, hemoragji postpartale, motilitet të rritur të mitrës, afibrinogjenemi fatale, SIADH (sindromi e sekretimit të pamjaftueshëm të hormonit antidiuretik) me hiponatremi,

Kundërindikacionet:

Disproporcion i theksuar cefalo-pelvik; pozitë joefavorshme e fetusit; distresi fetal; mitra hipertonike ose hiperaktive, prolaps, placenta previa totale dhe vaza previa.

Dozimi:

për induksionin e lindjes, oksitocina jipet me infuzion të ngadalshëm (preferohet përdorimi i pompës infuzive), 5 njësi në 500 mL tretësirë NaCl 0.9%. Infuzioni fillon me 0.5-4 milinjësi/min. dhe gradualisht rritet me nga 1-2 milinjësi, çdo 20 minuta, derisa arrihen kontraksione të ngjashme me ato normale. Pasi të fillojë lindja, doza e oksitocinës mund të zvogëlohet gradualisht.

Në gjakderdhjen postpartale jepet injekcion I.V. i ngadalshëm i 5 njësive oksitocinë.

Për të lehtësuar laktacionin përdoret aerosol nazal i oksitocinës dhe doza e zakonshme është 1 stërpikje në çdo septum nazal, 2-3 minuta para dhënies së gjirit.

Format farmaceutike dhe dozat:

Injekcion: 3 IU/mL, 10 IU/mL

Tretësirë nazale: 40 njësi/mL

 

HEKSOPRENALINA

 

Indikacionet:

Trajtimi i lindjes së parakohshme, astma,  bronkiti.

Kundërindikacionet:

Tejndjeshmëria në heksoprenalinë.

Vërejtje të veçanta:

Sëmundjet kardiovaskulare, terapia e njëkohshme me amine simpatomimetike dhe inhibues të MAO, diabetes mellitus, tireotoksikoza.

Disa klinicistë preferojnë që heksoprenalina të mos jepet me infuzion kontinual për shkak të efekteve kardiotoksike(Briggs et al 1998).

Veprimet anësore:

Efekte anësore kardiovaskulare siç është tahikardia paraqitet vetëm me doza të larta orale ose inhaluese; sidoqoftë efektet beta-1 janë evidente me administrim intravenoz; prej veprimeve tjera anësore janë raportuar tremori, aritmitë, diaforeza dhe rrallë pështirosja; është raportuar edhe fibrilacioni atrial.

Dozimi:

Në trajtimin e lindjes së parakohshme ose distresit fetal dozat efektive kanë qenë 10 mikrogram si bolus intravenoz, e pasuar me infuzion intravenoz kontinual me 150 mikrogram heksoprenalinë të holluar në 1000 mL Glukozë 5% ose NaCl 0.9% (0.15 mikrogram/mL). Infuzioni kontinual fillon me shpejtësi prej 30 pika (2 mL)/minut, duke dyfishuar shpejtësinë në intervale kohore prej 10 minutash derisa të gjitha të dhënat e aktivitetit të mitrës të ndërpriten për së paku 24 orë ose deri sa të arrihet pulsi i nënës prej 120/minut.

Përdorimi oral i heksoprenalinës nuk do të duhej të vendoset para se të arrihet supresioni i aktivitetit të mitrës me infuzion intravenoz për 24 orë.

Rekurenca e lindjes së parakohshme kërkon rivendosjen e terapisë me heksoprenalinë intravenoze.

Për menaxhimin e distresit fetal, regjimi efektiv është 7.5 deri 10 mikrogram me bolus intravenoz pasuar me një infuzion intravenoz 0.15 mikrogram/minut. Infuzioni do të duhej të ngritet për 0.05 mikrogram/minut çdo 10 minuta dhe të titrohet kundrejt kontrakcioneve të mitrës dhe pulsit të nënës për të arritur tokolizë të dëshirueshme dhe mbajtje të shpejtësisë së të rrahurave të zemrës së nënës nën 130 të rrahura/minut.

Në astëm jepet në dozë prej 0.5 deri 1 mg 3 herë në ditë oralisht para ushqimit ose 200 deri 400 mcg deri në 5 herë në ditë me aerosol.

Në disa raste mund të jenë të nevojshme dozat prej 1 mg nga 4 herë në ditë oralisht.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 0.2 mg, 0.5 mg

Injekcione: 0.005 mg/2 ml

Tretësirë për inhalim: 0.025%

 

DINOPROSTONI

 

Indikacionet:

Përdoret si oksitocik për provokimin e dhembjeve, për ndërprerje të shtatzanisë, tek vdekja intrauterine e fetusit.

Kundërindikacionet:

Tek sëmundjet aktive  te zemrës, mushkërive, veshkeve dhe mëlqisë; hemoragjisë gjatë shtatzanisë, ruptura e membranës, infeksionet e patrajtuara të pelvikut, te shtatzania multiple.

Veprimet anësore:

Pështirosje, vjellje, diarre, kokëdhembje, rrallë konvulzione.

Dozimi:

Supozitorje vaginale prej 20 mg të vendoset në fornix-in posterior vaginal. Të përsëritet çdo 3-5 orë derisa aborti të jetë komplet. Përmbajtja e shiringës administrohet intravaginal jo më tepër se 1.5mg (3 aplikacione). Duhet të aplikohen në interval kohor prej 24 orësh.

Format farmaceutike dhe dozat:

Supozitorje vaginale: 20mg

Xhel endocervikal: 0.5mg për aplikacion (2.5mL-shiringa)

 

RITODRINA

 

7.2 BARNAT PËR TRAJTIMIN E SËMUNDJEVE TË VAGINËS DHE TË VULVËS

PREMARIN- ESTROGJENE TË KONJUGUARA

 

Indikacionet:

Simptomet menopauzale dhe profilaksa e osteoporozës.

Veprimet anësore:

Si estrogjenet tjera.

Dozimi:

0.625-1.25 mg/ditë.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 625 mcg.

 

PREMARIN kremë

 

Indikacionet:

Përmirësimi i epitelit vaginal; vaginitet atrofike postmenopauzale; para ndërhyrjeve kirurgjike në gratë postmenopauzale.

Vërejtje të posaçme:

Si estrogjenet tjera.

Kundërindikacionet:

Shih më lart.

Veprimet anësore:

Shih më lart.

Dozimi:

1-2g në ditë nga dita e 5-të e ciklit, për 3 javë rresht, pasuar nga një interval 1 javor. Në trajtimet afatgjata, te gratë me mitër intakte është esenciale dhënia e progesteronit oral 10-14 ditë në fund të çdo cikli.

Format farmaceutike dhe dozat:

Kremë vaginale: 625 mcg/g

 

7.3 KONTRACEPTIVËT

 

Kontraceptivët

 

Mekanizmi i veprimit:

Veprimi primar i kombinimit të një estrogjeni me progestin është supresioni i sistemit hipotalamik-pituitar, duke zvogëluar sekrecionin e hormonit gonadotropin stimulues.Progestina zvogëlon lirimin e hormonit luteinizues (HL), ndërsa estrogjeni suprimon hormonin folikulo-stimulues (HFS). Të dyjat përfundimisht inhibojnë maturimin dhe lirimin e ovulit dominant. Poashtu, viskoziteti i mukusit cervical rritet me përdorimin e kontraceptivëve dhe në këtë mënyrë pengohet penetrimi i spermës. Prezente janë edhe ndryshimet në indin endometrial. Minipilulat e progestinës me gjasë implikojnë trashjen e mukusit cervical dhe krijojnë një mbulesë të hollë të endometriumit atrofik që rezulton me aftësinë e zvogëluar penetrante të spermës ose pengimin e implantimit të vezës së fertilizuar. Vetëm përdorimi oral i produkteve të progestinës mund të inhibojë ovulacionin (deri në një shkallë të caktuar) por jokonsistenca e këtij efekti sjellë deri te një shkallë më e lartë e shtatzanisë ektopike (nëse krahasohet me metoda tjera hormonale) dhe poashtu shkakton shpesh çrregullime menstruale. Medroksiprogesteron-depo injekcionet pengojnë ovulacionet deri në 14 javë. Levonorgestrel implantet suprimojnë ovulimin me vite të tëra tek shumë femra; kohëzgjatja varet prej tipit të implantatit. Mekanizmi i kontracepcionit oral postkoital akoma nuk është i kuptuar mirë.

Ekzistojnë shumë të dhëna për faza të ndryshme të ciklit reproduktiv. Shumë prej tyre sugjerojnë se inhibimi ose shtyerja (vonimi) i ovulacionit është mekanizmi primar i veprimit. Sidoqoftë, edhe fertilizimi, embrio transporti ose implantimi mund të çrregullohen gjë që paraqet mekanizmin sekondar. Është e rëndësishme të përmendet se kontracepcioni postkoital nuk ka tendencë te zëvendësojë kontracepcionin oral tradicional. Efektet afatgjata të përdorimit të shpeshtë dhe të përsëritur të këtyre barnave emergjente akoma nuk janë të njohura. Kur vjen tek ndërprerja e marrjes së kontraceptivëve oral tradicional, ovulimi rikthehet rëndom brenda tre muajve, por në disa raste nevojiten 6 muaj. Funksioni pituitar dhe ai ovarial rikthehen më shpejtë se aktiviteti endometrial (riformimi i histologjisë normale endometriale mund të zgjasë 3 muaj ose më pak).Femrave të cilat kanë përdorur medroksiprogesteron-depo injekcione shpesh u nevojitet 1 vjet e më tepër për rikthim të fertilitetit.

Estrogjeni dhe progestagjenet janë poashtu përgjegjëse për një numër të ndryshimeve të tjera metabolike.Këto efekte mund të jenë klinikisht të rëndësishme për disa individë predisponues. Në nivel celular, estrogjenet dhe progestagjenet difundojnë në drejtim të qelizave në të cilat veprojnë dhe intereagojnë me receptorin proteinik. Përgjegjja metabolike ndaj veprimit të estrogjeneve dhe progestinëve  kërkon një interakcion në mes të ADN dhe kompleksit hormon-receptor. Qelizat e cakut të këtyre hormoneve ndodhen në traktin reproduktiv të femrës, gjëndrrën e gjirit, hipotalamus dhe gjëndrrën pituitare. Estrogjenet stimulojnë sintezën hepatike të globulineve që lidhin hormonet seksuale, tireoidale dhe disa proteineve të tjera të serumit. Estrogjenet në përgjithësi kanë efekt pozitiv në yndyrnat e gjakut, dhe mungesa e tyre konsiderohet si faktor riziku për infarktin miokardial. Estrogjenet reduktojnë koncentrimin e holesterolit brenda LDL dhe e rrisin brenda HDL. Vlera e triglicerideve në serum poashtu rritet si pasojë e administrimit të tyre. Metabolizmi dhe ekskrecioni i folateve rritet aq sa mund të sjellë tek një mungesë e lehtë e folateve në serum. Retenca e lëngjeve dhe e Na është më e shprehur. Dy përbërësit estrogjenik të kontraceptivëve oral etinil estradioli dhe mestranoli dallojnë shumë pak njëri me tjetrin. Duhet të përmendet se mestranoli konvertohet nga ana e mëlqisë në mestranol para se të bëhet farmakologjikisht aktiv.

Progestagjenet klasifikohen varësisht nga karakteristikat e tyre progestacionale, estrogjenike dhe androgjenike. Karakteristikat estrogjenike janë të determinuara me aftësin e tyre për lidhjen me receptor estrogjenik. Efektet e zakonshme anësore estrogjenike janë nauzea, vjellja, kokëdhimbja dhe gjakderdhja e shprehur menstruale. Aktiviteti androgjen varet nga ngjajshmërit strukturale me testosteronin dhe afinitetin për receptorët androgjenik ose për globulinën lidhëse të hormoneve seksuale. Progestagjenet mund të ndryshojnë metabolizmin hepatik të karbohidrateve në mëlqi, rrisin rezistencën e insulinës dhe kanë një efekt të lehtë të favorshëm në lipoproteinet e serumit. Progestagjenet me karakteristika androgjenike më pak të shprehura kanë efekt të lehtë në metabolizmin e karbohidrateve dhe rezistencën insulinike. Progestagjenet me karakteristika më të shprehura androgjene mund të shkaktojnë një hiperpërgjegjje të gjëndrrave dhjamore dhe të shkaktojnë paraqitjen e akneve. Efektet tjera anësore androgjene janë hirzutizmi dhe shtimi i peshës.

 

ETINILESTRADIOL-NORGESTREL

 

Indikacionet:

Parandalimi i shtatzanisë; trajtimi i hipermenoresë; endometriozë; hipogonadizëm femëror

Vërejtje të posaçme:

Pacientët astmatik; konvulzione; migrenë; insuficiencë kardiake, renale ose hepatike; çrregullime cerebrovaskulare; duhanxhi mbi 35 vjeçarë.

Kundërindikacionet:

Tromboflebit, gjakderdhje vaginale e padiagnostifikuar, shtatzani, karcinomë e gjirit.

Veprimet anësore:

Edemë periferike, rritje e gjinjëve, pështirosje, anoreksi,  rrallë karcinomë të gjinjëve dhe predispozitet i rritur ndaj infeksioneve me Candida.

Dozimi:

Oralisht: 1 tabletë në ditë, nga dita e 5-të e ciklit.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 30 mcg+250 mcg, 30 mc+150 mcg

 

7.4 BARNAT PËR ÇRREGULLIMET URO-GJENITALE

 

BETANEKOLI

 

Indikacionet:

Tek retencioni urinar akut joobstruktiv (funksional) postoperativ apo postpartum.

Kundërindikacionet:

I kontraindikuar tek pacientët me tejndjeshmëri në bar, tek pacientët me obstrukcion GI apo urinar, tek pacientët me hipertiroidizëm, ulcera peptike, astma bronkiale latente apo aktive, hipotensioni, tek bradikardia, tek sëmundjet e arterieve koronare, tek sëmundja e Parkinsoni-t, çrregullime spastike GI, peritoniti.

Veprimet anësore:

Kokëdhembje, hipotension, diarre, salivacion ekcesiv, pështirosje, bronkokonstrikcion, rritje të sekrecionit bronkial.

Dozimi:

Të rriturit: 10-50mg P.O. 3 deri në 4 herë në ditë gjysëm ore para ushqimit.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 5mg, 10mg, 25mg, 50mg