FORMULARI I BARNAVE I KOSOVËS

9. Ushqimi dhe gjaku

9.1 ANTIANEMIKËT DHE BARNAT PËR DISA ÇRREGULLIME TË GJAKUT

Antianemikët

ACIDI FOLIK

ERITROPOETINA

HEKURI ²⁺(GLUKONATI)

HEKURI (SORBITI)

HEKURI ²⁺ (SULFATI)

HIDROKSOKOBALAMINA

Faktorët stimulues të kolonit

FILGRASTIMI

Ekspanderët e vëllimit të plazmës

DEKSTRANI 40

DEKSTRANI 70

XHELATINA(POLIXHELINA)

9.2 LËNGJET DHE ELEKTROLITET

BIKARBONATI I NATRIUMIT

KLORURI I KALUMIT

KLORURI I NATRIUMIT

9.3 USHQIMI PARENTERAL

AMINOACIDET

9.5 MINERALET

GLUKONATI I KALCIUMIT

SULFATI I MAGNEZIT

9.6 VITAMINAT

FITOMENADIONI

KALCITRIOLI

PIRIDOKSINA

VITAMINA B-KOMPLEKS DHE C

9.1 ANTIANEMIKËT DHE BARNAT PËR DISA ÇRREGULLIME TË GJAKUT

Antianemikët

Termi anemi është përdorur gabimisht si diagnozë sepse më saktë ajo tregon një kompleks të shenjave dhe simptomeve. Anemia rezulton nga një apo më shumë mekanizma: humbja e gjakut, eritropoeza deficiente (prodhim i ulur i rruzave të kuqe të gjakut) dhe hemoliza e tepërt (shkatërimit të rruzave të kuqe të gjakut).

Trajtimi i anemisë së llojit të parë përbëhet nga restaurimi i vëllimit normal të gjakut dhe trajtimit të shokut. Vëllimi i gjakut rrikthehet në vlera normale me transfuzion të gjakut, në rastet me gjakderdhje të theksuar që rrezikon për një kolaps vaskular. Plazma është zëvendësimi i përkohshëm më i kënaqshëm për gjakun kurse infuzionet e tretësirës fiziologjike apo glukozës japin beneficione kalimtare, më në fund pushim shtrati dhe lëngje oralisht për trajtimin e shokut.

Anemia e llojit të dytë (eritropoeza deficiente) mund të ketë disa etiologji, ku rëndësinë më të madhe e zënë:

anemia e shkaktuar nga mungesa e hekurit që rezulton me anemi mikrocitike. Pasi që nevoja për hekur rritet gjatë fëmijërisë, pubertetit, shtatzanisë dhe menstruacioneve, ky lloj i anemisë është më prezent te fëmijët dhe gratë. Trajtimi bëhet me zëvendësim hekuri.

Etiologjia e dytë me rëndësi është mungesa e vitaminës B₁₂ që rrezulton me anemi pernicioze ( në rastet kur mungon faktori intrinzik). Trajtimi bëhet me zëvendësimin e vitaminës B₁₂ me komponime të saj ( kobalamina).

Anemia e shkaktuar nga mungesa e acidit folik, e cila mund të shkaktohet nga dieta e keqe (ushqim i thatë apo tepër i zier); tek alkoolistët-alkooli ndërhyn në metabolizmin e acidit folik; te gratë shtatzëna fetusi furnizohet me acid folik nga nëna; në trajtimin me disa barna sikur antikonvulziv, antimetabolit ose kontraceptiv oral; trajtimi bëhet me acid folik.

Anemia e llojit të tretë ( hemolizë e tepruar) mund të jetë ekstravaskulare ( më shpesh) dhe intravaskulare, dhe trajtohet në mënyrë individuale në varësi nga mekanizmat e përfshirë në hemolizë.

ACIDI FOLIK

Indikacionet:

Në anemitë megaloblastike të shkaktuara nga mungesa e ac. folik, për profilaksën e gjendjeve kronike hemolitike si dhe për parandalimin e mungesës së ac. folik gjatë shtatzanisë.

Vërejtje të posaçme:

Nuk guxon të jepet kurrë i vetëm në aneminë pernicioze apo anemitë tjera të shkaktuara nga mungesa e vitaminës B_12.

Dozimi:

Fillimisht 5 mg në ditë për 4 muaj , doza mbajtëse 5 mg në 1-7 ditë varësisht nga gjendja. Fëmijët deri 1 vjeç: 500 mcg.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 5mg

ERITROPOETINA

Indikacionet:

Anemia e shkaktuar nga sëmundjet kronike renale, anemitë sekondare si pasojë e trajtimit me zidovudinëë ose kemoterapi., reduktimi i nevojës për transfuzion alogjenik të gjakut tek pacientët që do t’i nënshtrohen intervenimeve të caktuara kirurgjike.

Kundërindikacionet:

Hipertensioni jo mirë i kontrolluar, hipersenzitiviteti ndaj albumineve humane ose derivateve të qelizave të gjitarëve.

Veprimet anësore:

SNQ: kokëdhembje, sulme toniko-klonike, parestezion, lodhje, mundim.

SKV: hipertension, edemë.

SGI: nauze, vjellje, diarre.

SR: kolli, shkurtim i thellësisë së frymëmarrjes.

Lëkura: ekzantemë, urtikari.

Mundësia e trombozës së grafteve arterio-venoze, pireksia, artralgjia, astenia.

Dozimi:

Fillon me 50-100 njësi/kg I.V. ose S.C. tri herë në javë , dhe ky trajtim zgjatë 8 javë ose më tepër deri në arritjen e rezultateve. Doza mund të rritet gradualisht deri në 300 njësi/kg . Në rastet e përgatitjes preoperative dhe trajtimit postoperativ përdoren skema tjera të dhënies së këtij medikamenti siç është : 10 ditë para intervenimit S.C. 300 njësi/kg çdo ditë, e poashtu edhe në ditën e intervenimit dhe 4 ditë pas intervenimit jepet e njëjta dozë.

Format farmaceutike dhe dozat:

Injekcione: Recormon 2.000 njësi/mL, 5.000 njësi/mL, 10.000 njësi/mL (Hoffmann La Roche).

HEKURI ²⁺(GLUKONATI)

Indikacionet:

Anemia nga mungesa e hekurit.

Vërejtje të posaçme:

Në shtatzani.

Veprimet anësore:

Iritim gastrointestinal, pështirosje, diarre dhe konstipacion veçanërisht te pacientët më të moshuar.

Doza:

Profilaksë: 2 tableta në ditë para ushqimit, terapeutike: 4-6 tableta në ditë të ndara në doza të veçanta para ushqimit; Te fëmijët: 1-3 tableta në ditë.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 300 mg (35 ng hekur)

HEKURI (SORBITI)

Indikacionet:

Anemia nga mungesa e hekurit

Vërejtje të posaçme:

Duhet ndërprerë dhënien e formave orale të hekurit së paku 24 orë para administrimit; histori të shfaqjeve alergjike si astma; te të moshuarit, te pacientët me masë të ulur, preferohet të shmanget administrimi te të sëmurët me çrregullime të zemrës, si anginë dhe aritmi.

Kundërindikacionet:

Sëmundjet e mëlqisë dhe veshkeve, infeksionet e pamjekuara të traktit urinar.

Veprimet anësore:

Pështirosje, vjellje diarre, çrregullime të shijes, mialgji , rrallë aritmi të rënda.

Dozimi:

Me injekcion të thellë I.M. e kalkuluar në bazë të masës trupore dhe deficitit të hekurit.

Format farmaceutike dhe dozat:

Injekcione I.M.: 100mgFe/2 mL.

HEKURI ²⁺ (SULFATI)

Indikacionet:

Anemi nga mungesa e hekurit.

Vërejtje të posaçme:

Në shtatzani.

Dozimi:

1tabletë 2-3 herë në ditë para ushqimit.

KOMBINIM: Sulfat hekuri + Ac. folik-Përdoret për parandalimin e mungesës së hekurit dhe ac. folik te shtatzanat. Duhet cekur që sasitë e vogla të ac. folik që gjenden në këto përgatesa nuk mund të mjekojnë anemitë megaloblastike.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta rreth 40 mg dhe 100 mg hekur.

HIDROKSOKOBALAMINA

Indikacionet:

Anemia pernicioze dhe anemitë tjera makrocitike me dhe pa probleme neurologjike.

Vërejtje të posaçme:

Nuk duhet dhënë pa u përcaktuar diagnoza e plotë.

Veprimet anësore:

Kruarje, ekzantemë, ethe, pështirosje, marramendje, hipokalemi, shok anafilaktik.

Dozimi:

Me injekcion I.M.: në anemitë pernicioze pa çrregullime neurologjike, fillimisht 0.25-1mg, çdo të dytën ditë, për 1-2 javë, pastaj 250 mcg në javë derisa të normalizohet pasqyra e gjakut dhe si vazhdim 1mg çdo 2-3 muaj. Në anemi pernicioze dhe anemitë tjera makrocitike me çrregullime neurologjike, fillimisht 1mg çdo të dytën ditë derisa gjendja nuk përmirësohet, pastaj 1mg çdo 2-3 muaj. Në profilaksën e anemisë makrocitike të shoqëruar me deficiencë të vitaminës B_12,,1 mg çdo 2-3 muaj.

Format farmaceutike dhe dozat:

Injekcione: 2500 mikrogram/2mL

Faktorët stimulues të kolonit

Mekanizmi i veprimit:

Filgrastimi është faktor stimulues i kolonit që luan rolin e paraardhësit të neutrofilëve dhe shkakton diferencimin, maturimin dhe proliferimin e tyre. Filgrastimi vepron në brez specifik të qelizave dhe veprimet e lartpërmendura i ushtron vetëm në neutrofilë.Eritropoetina është agjent me selektivitet të lartë: ajo stimulon vetëm maturimin e eritrociteve. Sargramostima ndryshon nga agjentët e mëparmë në atë se vepron (duke stimuluar rritjen dhe zhvillimin,) në më shumë breze të qelizave siç janë: neutrofilët, eozinofilët, bazofilët, eritrocitet dhe makrofagët. Dihet se këta agjent aktivizojnë receptorët sipërfaqësorë, por reakcioni celular akoma nuk është përshkruar.

FILGRASTIMI

Indikacionet:

Indikohet në rastet e trajtimit të sëmundjeve malinje me medikamente antineoplastike që kanë veprim mielosupresiv ( përjashtim bëjnë disa sëmundje malinje mieloide), për të zvogëluar mundësinë e infeksioneve sekondare; në rastet e njëjta që pastaj shoqërohen me transplantimin e palcës së ashtit, tek neutropenia kongjenitale, idiopatike ose ciklike.

Kundërindikacionet:

Hipersenzitiviteti ndaj këtij medikamenti ose ndaj produkteve të përfituara nga Escherichia coli.

Veprimet anësore:

SNQ: kokëdhembje, dobësi

SKV: aritmi, dhembje gjoksi. Efekt në qarkullim koronar.

SGI: mundim, vjellje, diarre, mukozit, stomatit, konstipacion.

SH: trombocitopeni, leukocitozë.

SR: dispnea, kolli.

Lëkura: alopeci, ekzantemë, vaskulit kutan.

Të tjera: dhembje të eshtrave, ethe, dobësi, reakcione hipersenzitive.

Dozimi:

Në rastet kur pacienti trajtohet njëkohësisht me mjete hemoterapeutike , filgrastimi administrohet 24 orë para ose pas këtyre medikamenteve.

Dozat fillestare janë 5-10 mcg/kg/në ditë. I.V. ose S.C. Gjatë trajtimit dozat mund të rriten duke i akorduar me gjendjen e pacientit edhe të dhënat laboratorike.

Format farmaceutike dhe dozat:

Injekcione: 300 mcg/mL= 30 milion njësi, 1.6 mL= 48 milion njësi.

Ekspanderët e vëllimit të plazmës

Mekanizmi i veprimit:

Albuminet, dekstrani dhe amidoni shkaktojnë zgjerim të vëllimit duke rritur presionin onkotik brenda hapësirës intravaskulare. Dekstran 70, dekstran 75 dhe amidoni e ushtrojnë veprimin osmotik të tyre ngjajshëm si albuminet. Administrimi i ekspanderëve të vëllimit shkakton lëvizjen e ujit prej hapësirave intersticiale në ato intravaskulare duke rritur vëllimin e gjakut qarkullues. Ky vëllim i rritur shkakton rritje të presionit qendror venoz, punës efektive të zemrës, vëllimit goditës, TA, ekskretimit të urinës dhe perfuzionit kapilar, e në anën tjetër zvogëlon frekuencën e zemrës, rezistencën periferike dhe viskozitetin e gjakut. Tek pacientët e dehidruar, albumina ka efekt të dobët ose s’ka fare efekt në vëllimin e gjakut qarkullues.

Administrimi i tretësirës 25% të albumineve shkakton kalimin e lëngjeve në hapësirën intravaskulare me një vëllim të përgjithshëm që është 3.5 herë më i madh se vëllimi i solucionit albuminoz të administruar dhe tërë kjo ndodhë brenda 15 minutash.Pas administrimit të solucionit të dekstranit, vëllimi i gjakut qarkullues rritet në vlera maksimale për disa minuta nëse kemi të bëjmë me dekstran 40 ose brenda 60 minutash nëse administrohet dekstran 70 ose 75. Amidoni shkakton shtim të vëllimit i cili është pak më i madh se sa vëllimi i vet solucionit të administruar, dhe ekspanzioni maksimal arrihet brenda disa minutash. Kohëzgjatja e efektit të arritur (ekspanzionit të vëllimit) është përafërsisht 24 orë për të gjithë ekspanderët e lartpërmendur.

Dekstran 40, në dallim prej produkteve të tjera të dekstranit me peshë molekulare më të lartë, përmirëson mikroqarkullimin pavarësisht prej efektit të tij vëllim-zgjerues. Mekanizmi i saktë i këtij veprimi nuk njihet, por besohet se është pasojë e minimizimit të agregimit eritrocitar dhe/ose zvogëlimit të viskozitetit të gjakut. Poashtu besohet se dekstrani 40 i mveshë eritrocitet gjë që ndikon në mbajtjen e elektronegativitetit, dhe si pasojë, zvogëlon tërheqjen në mes të eritrociteve dhe redukton rigjiditetin e tyre që pasqyrohet në pasazhën e lehtësuar nëpër kapilarë. Dekstrani është përdorur klinikisht në profilaksën e trombozës venoze dhe embolizmit pulmonar tek pacientët të cilët u janë nënshtruar ndërhyrjeve kirurgjike që përmbajnë në vete shkallë të lartë rreziku nga komplikimet tromboembolike (p.sh. ndërhyrjet në nyjen kokso-femorale).

DEKSTRANI 40

Indikacionet:

Kryesisht për rritjen e vëllimit, profilaksën e trombozave të venave.

Kundërindikacionet:

Pacientët me tejndjeshmëri ndaj dekstranit; te sëmundjet e veshkeve me oliguri dhe anuri të rënda.

Veprimet anësore:

Vjellje, rritje e viskozitetit të urinës, urtikari, tromboflebite, anafilaksë.

Dozimi:

10 mL/kg (500 deri 1.000) I.V. në ditën e parë, dhe 500 mL në ditën e dytë dhe të tretë.

Format farmaceutike dhe dozat:

Infuzion: 10% dekstran në 0,9% tretësirë klorur natriumi.

DEKSTRANI 70

Indikacionet:

Për rritjen e vëllimit të gjakut.

Kundërindikacionet:

Te pacientët me tejndjeshmëri ndaj dekstranit, te defektet hemostatike të moderuara, dekompenzimi kardiak i avansuar, sëmundjet e veshkeve me oligouri dhe anuri të rënda, kondita hipervolemike, çrregullime të rënda të gjakderdhjes.

Veprimet anësore:

mundim, vjellje, rritje e viskozitetit të urinës, ethe ,arthralgJi, kongjestion nazal, anafilaksi, tromboflebit.

Dozimi:

I.V. 30 g (500 mL, 6% tretësirë). Në raste emergjente mund të jepen 1.2 deri 2.4 g (20 deri 40 mL) për minut. Doza totale për 24 orë nuk duhet tejkaluar 1.2 g/kg.

Format farmaceutike dhe dozat:

Infuzion: 6% dekstran 70 në 0,9% klorur natriumi apo tretësirë glukoze 5%.

AMIDONI

Indikacionet:

Gjendjet hipovolemike.

Kundërindikacionet:

Hipersenzitiviteti, çrregullimet serioze hemoragjike, dekompenzim renal me oliguri dhe anuri.

Veprimet anësore:

SNQ: kokëdhembje.

SKV: edemë periferike e ekstremiteteve të poshtme.

Oftalmologjike: edemë periorbitale.

Të tjera: vizing fenomeni, nauzea, vjellje, ethe të moderuara, hipervolemi, diluim i faktorëve të koagulimit.

Dozimi:

500-1.000 mL I.V. varësisht prej sasisë së gjakut të humbur dhe hemokoncentrimit rezultues. Doza maks. ditore është 1.500 mL. Në raste të shokut hemoragjik mund të administrohen deri në 20 mL/ kg në orë.

Format farmaceutike dhe dozat:

Infuzion: 500 mL (6g / 100mL në 0.9 % Nacl).

XHELATINA (POLIXHELINA)

Indikacionet:

Për rritjen e vëllimit të gjakut.

Vërejtje të veçanta:

Zëvendësuesit e plazmës do të duhet të përdoren me kujdes te pacientët me sëmundje të zemrës dhe insuficiencë renale; do të duhej të bëhej monitorimi i diurezës. Duhet kujdeë për eveitmin e rënjes së hematokritit në 25-30% dhe pacientët duhet të monitorohen për reakcionet e tejndjeshmërisë.

Veprimet anësore:

Mund të paraqiten reakcione të tejndjeshmërisë përfshirë edhe reakcionet e rënda anafilaktoide. Mund të paraqitet rritje e përkohshme e kohës së gjakderdhjes.

Dozimi:

Fillimisht 500-1000 mL tretësirë 3.5-4% me infuzion intravenoz.

Dozat dhe format farmaceutike:

Infuzion intravenoz: xhelatinë e sukciniluar 4% në tretësirë NaCl 0.9%.

Infuzion intravenoz: polixhelin 35 g, Na⁺145 mmol, K⁺5.1 mmol, Ca²⁺ 6.25 mmol,Cl^- 145 mmol/L.

9.2 LËNGJET DHE ELEKTROLITET

BIKARBONATI I NATRIUMIT

Indikacionet:

Bikarbonati i natriumit përdoret si alkalizues gastrik, sistemik dhe urinar dhe është përdorur për trajtimin e e acidozës metabolike dhe respiratore duke përfshirë komën diabetike, diarrenë, çrregullimet e veshkeve dhe shokut. Bikarbonati i natriumit gjithashtu rrit klirensin renal të barnave acidike. Tretësira e bikarbonatit të natriumit zbut gjendjen e pakëndshme të lëkurës, përdoret si tretësirë oftalmike, për heqjen e dyllit të veshit dhe për mirëmbajtje të gojës. Bikarbonati i natriumit përdoret për trajtimin e plagëve të shkaktuara nga ekstravazacioni kemoterapeutik dhe djegjet nga fosfori, dhe për zvogëlimin e flebitit të shkaktuar nga tretësirat acidike intravenoze.Është përdorur edhe për kompenzimin e humbjes së bikarbonateve dhe përdoret profilaktikisht për prevenimin e krijimit të gurëve të acidit urik në veshkë.

Kundërindikacionet:

Alkaloza respiratore, hipokalcemia, hipokloremia.

Vërejtje të veçanta:

Histori e insuficiencës së zemrës, dëmtim i funkcionit të veshkeve, ciroza, hipertensioni, përdorimi i njëkohshëm i kortikosteroideve, gëlltitja orale ka shkaktuar rutpurë gastrike nga krijimi i gazrave, të mos administrohet tek pacientët me alkalozë respiratore ose metabolike, te hipokalcemia (alkaloza mund të shkaktojë tetanus me hipertenzion, konvulzione ose insuficiencë kronike të zemrës) ose te hipokloremia. Të mbahet urinim i bollshëm kur përdoret për alkalinizim të urinës. Trajtimi i zgjatur ose trajtimi i tepërt me bikarbonate mund të shpiejë deri në alkalozë. Deficiti i kalkuluar i bikarbonateve nuk duhet të zëvendësohet mbrenda 24 orëve të trajtimit; monitorimi i shpeshtë i balansit acido-bazik është esencial.

Veprimet anësore:

Kardiovaskulare, gjakderdhje intrakraniale tek neonatët (për shkak të hipernatremisë), hipernatremi, helmim me natrium, hiperosmolalitet, alkalozë metabolike, spazmë gastrike, fryrje stomaku, vjellje, hiperkapni, nekrozë të indeve.

Dozimi:

Dozimi i bikarbonatit të natriumit është i varur nga vlerat acido-bazike dhe të elektroliteve të pacientit dhe duhet të llogaritet në baza individuale. Doza e rëndomtë orale është 325 mg-2 g 4 herë në ditë; doza maksimale ditore për pacientët nën 60 vjeç është 16 g, kurse për ata më të vjetër se 60 vjeç është 8 g/ditë. Bikarbonati i natriumit mund të shtohet në tretësirat intravenoze. Doza iniciale e infuzionit është përafërsisht 2 deri mEq/kg gjatë 4 deri 8 orëve, varësisht nga shkalla e acidozës. Në situata emergjente, si në arrestin kardiak, kur bikarbonati i natriumit është i domosdoshëm, një dozë iniciale prej 1 mEq/kg (1mL/kg të tretësirës 8.4%) mund të jepet fillimisht dhe duke pasuar me jo më shumë se gjysmën e kësaj doze çdo dhjetë minuta.

Dozat dhe format farmaceutike:

Injekcione: 8.4% 10 mL, 50 mL

Top

GLUKOZA

Indikacionet:

Për zëvëndësimin e lëngjeve dhe furnizimin me energji; për ushqimin parenteral të të sëmurëve rëndë; në hipoglikemi, edemë cerebrale, në vjellje, diarre të rëndë me acidozë, hemoragji, uremi, djegie, shok traumatik dhe operator, helmime të ndryshme, toksikozë, sëmundje të Adisonit dhe në mjekimin reanimator të të sëmurëve.

Kundërindikacionet:

Te insuficienca e rëndë renale, koma diabetike, tretësira me koncentrim të lartë është e kontraindikuar tek hemoragjitë intrakraniale dhe intraspianle, te pacientët e dehidruar me delirium tremens.

Veprimet anësore:

Iritim i venave dhe tromboflebit.

Dozimi:

për zevendësimin e lëngjeve injektohen në venë 2-10 l tretësirë 5% në ditë, ndërsa për furnizimin me energji injektohen në venë 1 deri 3 l, 20-50%, në ditë.

Format farmaceutike dhe dozat:

Injekcione dhe infuzione: 5 mL amp. (10%); 10 mL (25%); 50 mL (5%); 100 mL (5%); 250 mL (5%,10%); 500 mL (5%, 10%, 20%, 30%, 40%, 50%, 60%, 70%); 1,000 mL (2,5%, 5%, 10%, 20%, 30%, 40%, 50%, 60%, 70%)

KLORURI I KALUMIT

Indikacionet:

Për parandalimin dhe mjekimin e hipokalemisë; në rastet e mjekimeve të zgjatura me diuretikë që e largojnë kaliumin; në digjitalizim, gjatë mjekimit afatgjatë me kortikosteroide; për kompensimin e humbjeve të kaliumit në vjelljet dhe diarretë e zgjatura; në çrregullimin e bilancit të elektrolitëve.

Kundërindikacionet:

Insuficiencë renale dhe në përqëndrimet plazmatike të kaliumit mbi 5 mmol/l.

Veprimet anësore:

Perfuzionimi i shpejtë paraqet rrezik për zemrën.

Dozimi:

Nëpërmjet gojës mesatarisht përdoren, 0,5-1 g 3 deri 4 herë në ditë, I.V. varësisht nga deficiti ose kërkesa ditore për kalium.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 500 mg, 600 mg, 1 g

Injekcione: 20 mg/mL, amp.

KLORURI I NATRIUMIT

Indikacionet:

Për mjekimin e çrregullimit të balansit të elektrolitëve, për shtimin e diurezës, në hemoragjitë, sëmundjet infektive, kolaps, shok, gjendje septike.

Kundërindikacionet:

Nuk njihet ndonjë kontraindikim.

Veprimet anësore:

Injektimi i dozave të mëdha mund të bëhet shkak për akumulimin e natriumit dhe edema.

Dozimi:

Në një deficit prej 4 deri 8 litrash mund të jipen 2 deri 3 litra tretësirë izotonike klorur natriumi, për një periudhë 2 deri 3 orë, pastaj perfuzionimi kryhet me një shpejtësi më të vogël.

Format farmaceutike dhe dozat:

Injekcione: 0,9%, 10%

Infuzione: 0.9%

9.3 USHQIMI PARENTERAL

AMINOACIDET

Proteinet jepen si përzierje të L-aminoacideve sintetike esenciale dhe joesenciale. Idealisht të gjitha aminoacidet do të duhej të përfshiheshin bashkë me një shumëllojshmëri të acideve joesenciale për të siguruar azot të mjaftueshëm dhe elektrolite. Tretësirat dallojnë në përbërjen e tyre të aminoacideve; ato shpesh përmbajnë burime të energjisë (rëndom glukozë) dhe elektrolite.

Energjia sigurohet në diapazon prej 0.6 deri 1.1 megaxhula (150-250kcal) për gram të azotit proteinik. Nervojat energjetike mund të arrihen nëse aminoacidet shfrytëzohen për integritetin e indeve. Mikstura e karbohidrateve dhe burimeve yndyrore të energjisë (rëndom 30-50% si yndyrë) jep shfrytëzim më të mirë të aminoacideve sesa vetëm glukoza.

Glukoza është burim i preferuar i karbohidrateve, por nëse jepen më shumë se 180 g në ditë është i nevojshëm monitorimi i shpeshtë i glukozës në gjak dhe dhënja e insulinës mund të jetë e domosdoshme. Glukoza në doza të ndryshme prej 10% deri 50% duhet të infundohet nëpërmjet katetrit të venës qendrore për të evituar trombozën.

Në regjimin e ushqimit total parenteral, është e domosdoshme të sigurohet sasi e mjaftueshme e fosfateve të cilat mundësojnë fosforilimin e glukozës; rreth 20 deri 30 mmol fosfate nevojiten në ditë.

Janë përdorur fruktoza dhe sorbitoli në tentim për të evituar problemin e acidozës jo-ketotike hiperglikemike por mund të paraqiten probleme tjera metabolike, sikurse edhe me ksilitolin dhe etanolin të cilët tash përdoren rrallë.

LIPIDET

Emulzionet yndyrore kanë përparësinë e proporcionit të lartë të energjisë kundruall vëllimit, pH neutrale, izo-osmolaritetin me plazmë dhe sigurojnë acidet yndyrore. Mund të nevojiten disa ditë për arritjen e shfrytëzimit maksimal të tyre. Reakcionet që mund të paraqiten janë: raste të etheve (rëndom vetëm me emulzione 20%) dhe përgjegjje anafilaktike të rralla.

Aditivët mund të përzihen me emulzionet yndyrore vetëm nëse dihen kompatibilitë.

9.4 USHQIMI ENTERAL

9.5 MINERALET

GLUKONATI I KALCIUMIT

Indikacionet:

Mungesa e kalciumit, hipokalcemia (në tetanus neonatal, deficienca paratireoidale, deficienca e vitaminës D, alkaloza); prevenca e hipokalcemisë gjatë transfuzionit, malabsorbcioni intestinal.

Kundërindikacionet:

Gurët në veshkë, hipofosfatemia, hiperkalcemia, fibrilacioni ventrikular, pacientët e digitalizuar.

Vërejtje të veçanta:

Glukonati i kalciumit dhe kloruri i kalciumit kur jepen ekstravazalisht me injekcion i.m. ose s.c. mund të shkaktojnë nekrozë të rëndë dhe absces. Nëse merret kalciumi me ushqim tek pacientët me insuficiencë terminale të veshkeve mund të vijë deri tek hiperkalcemia.

Dozimi:

Përdoret vetëm për injektim I.V. pasi që injektimi I.M. ose S.C. mund të shkaktojë nekrozë dhe absces të indeve.

Të rriturit: 2.3 deri 9.3 mEq (5 deri 20 mL glukonat kalciumi 10%) sipas nevojës. Diapazoni i dozimit është 4.65 deri 70 mEq/ditë.

Fëmijët: 2.3 mEq/kg/ditë ose 56 mEq/m²/ditë, të holluar mirë; të jepet ngadalë në doza të ndara.

Foshnjet: Jo më tepër se 0.93 mEq (2 mL).

Për ngritje emergjente të nivelit të kalciumit në plazmë:

Të rriturit:7 deri 14 mEq (15 deri 30.1 mL) I.V.

Fëmijët:1 deri 7 mEq (2.2 der 15 mL)

Foshnjet:<1mEq (2.2 mL). Varësisht nga përgjegjja e pacientit këto doza mund të përsëriten çdo 1 deri 3 ditë.

Për trajtim të tetanusit hipokalcemik:

Të rriturit: mund të jepen 4.5 deri 16 mEq të kalciumit (9.7 deri 34.4 mL) I.M. derisa të arrihet përgjegjja terapeutike.

Fëmijët:0.5 deri 0.7 mEq/kg (1.1 deri 1.5 mL/kg) I.V. 3-4 herë në ditë ose derisa të arrihet kontrolli i tetanusit.

Neonatët:2.4 mEq/kg/ditë (5.2 mL/kg/ditë në doza të ndara.

Trajtimi i hiperkalemisë me intoksikim sekondar kardiak:

Të jepen 2.25 deri 14 mEq (4.8 deri 30.1 mL) duke bërë monitorimin e EKG. Nëse është e nevojshme të përsëritet doza mbas 1 deri 2 minutash.

Intoksikimi me magnezium:

Të rriturit: Doza fillestare është 4.5 deri 9 mEq (9.7 deri 19.4 mL) I.V. Rregullo dozat pasuese sipas përgjegjjes terapeutike të pacientit. Nëse dhënja I.V. është e pamundshme të jepet 2 deri 5 mEq (4.3 deri 10.8 mL) I.M.

Transfuzioni i gjakut:

Të rriturit: Afërsisht 1.35 mEq (2.9 mL) I.V. në proporcion me çdo 100 mL gjak (me citrat).

Neonatët: Të administrohen 0.45 mEq (1 mL) për 100 mL gjak transfuzioni (me citrat).

Dozat dhe format farmaceutike:

Injekcione: 10% 10 mL amp.

Eferveta: 500 mg, 1 g

SULFATI I MAGNEZIT

Indikacionet:

Laksativ, hipomagnezemia, aritmitë e zemrës (prania e hipokalemisë që mund të shoqërohet me hipomagnezemi),torsades de pointes, infarkti i miokardit, eklampsia.

Dozimi:

Për zbrazjen e zorrëve përdoren 10-20 g MgSO₄ pluhur të tretur në një gotë me ujë.

Aritmitë torsades de pointes:

Doza e rëndomtë e sulfatit të magnezit është 8 mmol Mg²⁺ gjatë 10-15 minutave (të përsëritet edhe një herë nëse është e nevojshme) në mënyrë intravenoze.

Eklampsia:

Rëndom administrohen në mënyrë intravenoze 4 g të sulfatit të magnezit (afërsisht 16 mmol Mg²⁺) gjatë 5-10 minutave duke vazhduar me infuzion intravenoz me shpejtësi 1 g (afërsisht 4 mmol Mg²⁺) çdo orë për më së paku 24 orë mbas konvulzionit të fundit; riparaqitja e konvulzioneve mund të kërkojë dhënjen shtesë të bolusit intravenoz të 2 g (afërsisht 8 mmol Mg²⁺).

Dozat dhe format farmaceutike:

Injekcione: 10% 10mL, 50% 10 mL

9.6 VITAMINAT

Vitaminat

Mekanizmi i veprimit:

Pasi që vitaminat përfaqësojnë një grup të substancave biologjikisht aktive me natyrë të ndryshme, edhe veprimi i tyre shprehet në një shkallë të gjerë të mekanizmave të ndryshëm. Klasifikimi i tyre brenda grupit të vitaminave nuk bëhet për shkak të ngjashmërisë së veprimit biokimik të tyre por për shkak se ato nevojiten për një shëndet të mirë të vazhdueshëm. Në përgjithësi, shumica e vitaminave e ushtrojnë veprimin e vet duke u lidhur për kofaktor specifik. Pasi që shkalla e lidhjes me kofaktor mund të arrijë në një gjendje të ngopjes me një koncentrim të caktuar të vitaminës, rritja e dozës së vitaminës nuk shkakton efekt fiziologjik proporcionalisht të rritur. Më parë mund të ndodhë efekti farmakologjik toksik i vitaminave. Një shembull për efektin farmakologjik të vitaminave është ulja e nivelit të kolesterolit si pasojë e veprimit të niacinës (vitaminës B₃) kur përdoret në dozë prej së paku 40 herë më të mëdha sesa dozat e rekomanduara ditore. Pa marrë parasyshë të gjitha të dhënat, shumë individë i japin vitaminave tipare gati magjike, edhe pse ato reprezentojnë vetëm përbërës dietal në tableta ose kapsulla.

Në kohë të fundit është rritur interesimi për vetitë antioksiduese të vitaminave C,E dhe beta-karoteneve. Mendohet se organizmi, e posaçërisht organizmi i konsumuesve të duhanit, gjeneron molekula oksidative me reaktivitet të lartë të cilat mund të shkaktojnë dëme deri sa të neutralizohen nga indet. Koncentrimi i përshtatshëm i vitaminave “antioksiduese” lejon mbrojtjen e organizmit prej këtyre molekulave. Oksidimi i LDL holesterolit është një hap i rëndësishëm në patogjenezën e lezioneve aterosklerotike. Vitaminat me karakteristika antioksiduese përfshijnë vitaminën E (alfa-tokoferolin), beta-karotenet, dhe vitaminën C.

FITOMENADIONI

Indikacionet:

Hemoragji e të posalindurve; hemoragji nga ikteri obstruktiv; profilaksa e hemoragjisë para ndërhyrjeve kirurgjike; diateza hemoragjike gjatë sëmundjeve të zorrëve; hipoprotrombinemia juvenile; hipoprotrombinemia pas trajtimit me antibiotik, acid acetilsalicilik, sulfonamide; hemoragji nga mbidozimi i antikoaguluesve që merren nëpërmjet gojës.

Dozimi:

Të rriturit, në hemoragjitë e rënda: injektohen ngadalë në venë 10-20 mg, pas hollimit me 5-10 mL ujë për injekcion ose me 5-10 mL tretësirë për injekcion glukozë 5%; në raste të lehta përgatesa përdoret nëpërmjet gojës me dozë 5-15 mg; në rast nevoje mund të jepet e njëjta dozë pas 8-10 orësh. Në hemoragji ose rrezik hemoragjie në sëmundjet e rrugëve të tëmthit dhe të mëlqisë 1-3 mg në ditë oralisht ose 5-10 mg I.M. 3 herë në javë. Në fazat e avansuara të cirozës së mëlqisë përdoren 10-20 mg në ditë nëpërmjet gojës dhe 20-30 mg I.M. 3 herë në ditë. Për parandalimin e hemoragjive preoperative: 5-20 mg I.V., në rastet jo urgjente përdoren 10-20 mg në ditë oralisht ose I.M. Në raste të tjera hemoragjike 10-20 mg, në rast nevoje edhe 2-3 herë në ditë oralisht, ose 10-20 mg I.M. Doza maksimale ditore është 40 mg, për të gjitha rrugët e përdorimit.

Fëmijët deri 1 vjeç, 2,5 mg; 1-6 vjeç, 2,5-5 mg; 7-15 vjeç, 5-10 mg oralisht: 1-2 herë në ditë ose I.M. Tretësirat për injekcion të holluara në 5 mL ujë për injekcion ose tretësirë për injekcion glukozë 5%, mund të injektohet ngadalë edhe në venë. Në hemoragjinë e të posalindurve si profilaksë i jepet nënës 48 orë ose të paktën 2 orë para lindjes 10-20 mg P.O ose I.M. Injektimi I.M. mund të aplikohet edhe te të posalindurit menjëherë pas lindjes me dozë 1 mg/kg .

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 5 mg.

Injekcione: 2 mg/mL, 10 mg/mL

KALCITRIOLI

Indikacionet:

Te çrregullimet e metabolizmit të kalciumit dhe të fosfateve në të sëmurët me osteodistrofi renale.

Kundërindikacionet:

Hiperkalcemi ose kalcifikim metastazik.

Veprimet anësore:

Në përdorimin e dozave të larta mund shkaktohet hiperkalcemia dhe hiperkalciuria dhe si rrezultat i hiperkalcemisë shfaqen: anoreksi, mundim, vjellje; dhembje koke; apati; pagjumësi; ndërsa manifestimet më serioze janë: etja, dehidrimi, poliuria, nikturia, kolika abdominale, ileusi paralitik dhe aritmia kardiake.

Dozimi:

Doza fillestare ditore është 0,25 mcg, në qoftëse nuk arrihet rezultati i dëshiruar, doza mund të rritet me 0,25 mcg në ditë, 2-4 javë. Shumica e të sëmurëve reagojnë në doza rreth 0,5 mcg deri në 1 mcg në ditë.

Format farmaceutike dhe dozat:

Kapsulla: 0,25 mcg, 0,5 mcg.

Injekcione: 1 mcg/mL, 2 mcg/mL

PIRIDOKSINA

Indikacionet:

Gjendjet e pamjaftueshmërisë së piridoksinës; të anemisë sideroblastike idiopatike; sindromit premenstrual; në profilaksën e vjelljeve pas narkozës me etër.

Dozimi:

Në gjendjet që vijnë nga pamjaftushmëria e piridoksinës 25-30 mg, deri 3 herë në ditë; në neuropatinë nga izoniazidi, për profilaksë: 10 mg në ditë; si mjekim: 50 mg 3 herë në ditë. Në aneminë sideroblastike: 100-400 mg në ditë në doza të ndara. Në sindromin premenstrual: 50-100 mg në ditë në doza të ndara. Në profilaksën e vjelljeve nga eteri jepen I.M. 100mg 20 minuta para fillimit të narkozës.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 20 mg, 25 mg.

Injekcione: 10 mg/mL, 50 mg/2 mL, 100 mg/2 mL, 250 mg/5mL

TIAMINA

Indikacionet:

Për mjekimin e çrregullimeve që vijnë nga hipovitaminoza B1 si anoreksia, parestezia, lodhja, palpitacioni, konstipacioni; neuritet, përdoret edhe gjatë mjekimeve me antibiotik dhe sulfonamide.

Veprimet anësore:

Mundim, reakcione alergjike, gjendje nervozizmi, artralgji, tahikardi.

Dozimi:

Oralisht: të rriturit, 10-20 mg 1-2 herë në ditë; me injektim nën lëkurë ose I.M.: 50-100 mg në ditë; fëmijët deri në 1 vjeç oralisht: 5 mg në ditë; 2-6 vjeç 10 mg në ditë; 7-12 vjeç 20 mg në ditë; me injektim nën lëkurë ose I.M.: deri në 1 vjeç 2,5-5 mg në ditë; 2-6 vjeç 5-10 mg në ditë; 7-12 vjeç 12,5-25 mg në ditë.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 5 mg, 10 mg, 25 mg, 50 mg, 100 mg, 250 mg, 500 mg,

Injekcione: 50 mg/mL, 100 mg/mL, 200 mg/mL, 250 mg/5mL

VITAMINA C

Indikacionet:

Hipovitaminozë; gjendje paraskorbutike ose hipovitaminozë; gjendje paraskorbutike ose hipovitaminozë e fshehur; diateza hemoragjike; skorbut primar; sëmundje të traktit gastrointestinal; paradontopati; pas lodhjeve të mëdha; në periudhën e shtatzanisë dhe gjatë të ushqyerit të fëmijës me gji.

Dozimi:

Oralisht: për profilaksën e skorbutit 50-100 mg në ditë, ndërsa për mjekimin e tij 300 mg në ditë, në doza të ndara; për raste të tjera: 100-300 mg 2-3 herë në ditë. I.M., I.V., S.C.: 100-200 mg në ditë.

Format farmaceutike dhe dozat:

Tableta: 50 mg, 100 mg, 250 mg, 500 mg

Injekcione: 50 mg/mL 2 mL, 500mg/5mL

VITAMINA B-KOMPLEKS DHE C

Indikacionet:

Për korrektimin e shpejtë të malabsorbcionit tek alkoolizmi; pas infeksioneve akute, postoperative etj.

Dozimi:

I.M.: një apo dy në ditë deri në 7 ditë.

I.V.: 2-3 çdo 8 orë.

Format farmaceutike dhe dozat:

Injekcione vetëm për përdorim I.M.: Acid askorbik 500 mg, nikotinamid 160 mg, piridoksinë si klorhidrat 50 mg, riboflavin 4 mg, tiaminë si klorhidrat 250 mg/7 mL.

Injekcione vetëm për përdorim I.V.: acid askorbik 500 mg, glukozë anhidrike 1g, nikotinamidë 160 mg, piridoksinë si klorhidrat 50 mg, riboflavin 4 mg, tiaminë si klorhidrat 250 mg/10mL.